聊城冠县万善乡：整治环境扮美乡村
| Малайлар | |
| оранг-мелаю | |
 | |
| Б?к?л халы?ты? саны | |
|---|---|
|
百度 经过申报和遴选，最终有50名青年学者参会。
27,8 млн. | |
| Е? к?п тарал?ан айма?тар | |
 Индонезия |
19 млн. |
 Малайзия |
14 млн. |
 Тайланд |
2,5 млн. |
 Сингапур |
400 000 |
 Бруней |
200 000 |
| Т?лдер? | |
| Д?н? | |
Малайлар (?з атауы — оранг-мелаю — “Мелаю ел?н?? адамдары”) — Малайзияны? нег?зг? т?р?ындары. Индонезия, Тайланд, Сингапур, Бруней, Жа?а Зеландия, Австралия, О?т?ст?к-Шы?ыс Азия, О?т?ст?к Африка Республикасы, т.б. елдерге тара?ан. Индонезияда?ы саны 19 миллион адам, Малайзияда 14 миллион, Тайландта 2,5 миллион, Сингапурда 400 мы?, Брунейде 200 мы? адам. (2009). Жалпы саны 27,8 млн шамасында. О?т?ст?к азиялы? н?с?лге жатады.[1]
Этноним?
[??деу | ?айнарын ??деу]Эпикалы? ?дебиет ?Малай жылнамасы? ?Melayu? с?з?н?? этимологиялы? шы?у тег?н Индонезияда?ы Суматрада?ы Sungai Melayu (?Мелайу ?зен??) мен байланыстырады. А?ылшын т?л?ндег? "малай" термин? португал т?л?нен шы??ан голландиялы? малайо с?з? ар?ылы ?абылданды, малайо, ол малай т?л?ндег? т?пн?с?а Melayu с?з?нен шы??ан.[2]
Т?л?
[??деу | ?айнарын ??деу]Малай т?л?нде с?йлейд?. Малай т?л? б?р?атар диалект?лерге б?л?нед?; ол малай-полинезиялы? отбасыны? Индонезиялы? тарма?ына жатады. Риау ж?не Линг архипелагтарыны? диалект?с? нег?з?нде Малай, Сингапур, Солт?ст?к Калимантанда ке? тарал?ан ж?не Малайзияны? мемлекетт?к т?л?не айнал?ан малай ?деби т?л? дамыды. Д?л сол диалект ?аз?рг? Индонезия т?л?н?? - Индонезия Республикасыны? мемлекетт?к т?л?н?? нег?з?н ??рады.[3]
Д?н?
[??деу | ?айнарын ??деу]15 ?асырды? ая?ынан бастап к?птеген малайлы?тарды? ресми д?н? - ежелг? анимист?к нанымдарды? ?алды?тарымен, сондай-а? буддизм мен индуизм элементтер?мен астасып жат?ан ислам д?н?.[4]
Тарихы
[??деу | ?айнарын ??деу]Малайлар б?рнеше ?р? топтар?а ж?ктелед?. Малайзиялы? малайлар шы?ысты? ж?не батысты? болып б?л?нед?. Сингапурлы? Малайлар этнографиялы? жа?ынан батысты? малайлармен б?ртектес. Индонезиялы? малайлар м?дени ж?не т?лд?к ерекшел?ктер?не ?арай палембанг (оранг-палембанг), ж?мби (оранг-ж?мби), риау (оранг-риау), т.б. болып б?л?нед?. К?птеген зерттеуш?лер малайларды? т?пк? отаны Батыс Калимантан деп есептейд?. Оларды? ата-бабалары б.з.б. 1-мы?жылды?та О?т?ст?к ?ытай те??з?н?? жа?алауына ?оныстан?ан. 7 — 8 ?асырларда малай мемлекеттер? Батыс Индонезияны? нег?зг? те??з жолдарын ба?ылап отыр?ан Шривиджайя мемлекет?не б?р?кт?. Малайлар этногенез?нде Индонезия мен Малакка т?бег?ндег? к?птеген халы?тар елеул? р?л ат?ар?ан. 13 — 14 ?асырларда Индонезия малайлары Мажапахит империясына ба?ынады. 14 — 15 ?асырларда малайларды? ислам д?н?н ?абылдауы оларды? б?рт?тас халы? болып б?р?гу?н тездетт?. 15 ?асырда ??рыл?ан Малакка с?лтанды?ы О?т?ст?к-Шы?ыс Азия аралдарында?ы сауда жолдарын ?з ба?ылауында ?стады. 19 — 20 ?-ларда отаршылды??а байланысты малайлар этнографиялы? т?тасты?ынан айрылды. Малайзия мемлекет?н?? ??рылуына байланысты малайларды? нег?зг? б?л?г? б?р ?лт?а айнала бастады. ?ал?андары ?здер? т?р?ан мемлекеттерд?? жерг?л?кт? диалект?лер?не бей?мделген?мен, ?здер?н?? этн. ерекшел?ктер?н са?тап ?ал?ан.[5]
К?с?б?
[??деу | ?айнарын ??деу]Нег?зг? к?с?б? – ег?нш?л?к (нег?зг? да?ылы – к?р?ш, гевея, кокос пальмасы, кофе) ж?не балы? аулау. К?птеген малайлы?тар, ?с?ресе Калимантанны? солт?ст?г?нде, Суматраны? солт?ст?г?нде, Сингапурда, Малай т?бег?н?? батысында, ?нерк?с?пте, саудада, ?ызмет к?рсету секторында ж?не бас?аруда ж?мыс ?стейд?. ?ол?нер дамы?ан – зергерл?к, то?ымашылы?, кейб?р салаларда – батик жасау, то?у, ?айы? пен кеме жасау дамы?ан. Б?рын?ы уа?ытта ?ара?шылы?пен айналыс?ан.[6]
?м?р салты
[??деу | ?айнарын ??деу]Малайлы?тар отбасыларында ежелг? д?ст?рлер са?тал?ан (?с?ресе ауыл т?р?ындарында). Сонымен ?атар ?аз?рг? капиталист?к рухта?ы феодалды? формалар мен ?атынастар да бар.[7]
Елд? мекендер? мен д?ст?рл? баспаналары
[??деу | ?айнарын ??деу]Малайзияда?ы малайлы?тар нег?з?нен ауыл т?р?ындары. Ауылды? елд? мекендер (кампунг) сызы?ты?, орналас?ан. Д?ст?рл? т?р?ын ?йлер – б?л ?ргеде, кейде суда, жа?а?а жа?ын жерде, к?б?несе ??рлы?та, ыл?алдылы?тан, жануарлардан, жаулардан, кейде жерден б?рнеше метр би?кт?кке дей?н ?ау?пс?з болу ?ш?н салын?ан ?имараттар. Ауылдар ?детте т?белерде, пальмалар арасында орналас?ан ж?не жи? би?к бамбуктан жасал?ан, ба?тармен ?оршал?ан. ?йлер? ?а??алы, б?р б?лмел?, т?ртб?рышты, ашы? верандасы бар д?ст?рл? т?р?ын ?й. ?имараттар ?ш?н нег?зг? материал - бамбук, сирек та?талар немесе тас. ?йд?? жи?аздары сирек ж?не т?сен?штерден, бамбуктан жасал?ан ?рт?рл? ыдыстардан, ?ыш ж?не металл ыдыстардан ж?не т.б. т?рады.[8]
Д?ст?рл? ки?мдер?
[??деу | ?айнарын ??деу]Ерлерд?? д?ст?рл? ки?м? ?зын к?йлек пен шалбардан (баджу мелаю) ж?не белге оралып, шалбарды? ?ст?не ?л?нет?н саронгтан т?рады. Бас ки?м — ?алпа?-сонгкок, б?ктелген бас орамал — танджак немесе тенгколок киед?. ?йелдер саронг пен ?зын, бос блузка (баджу курунг) немесе саронгпен ?ыс?а, ты?ыз блузка (баджу кебая), о?ан ?оса ?йелдер ?аусырмалы жемп?р киед?. Со??ы кезде, малайлы? ер адамдар ?аз?рг? еуропалы? ?лг?дег? ки?мге к?шуде.[9]
Д?ст?рл? та?амдары
[??деу | ?айнарын ??деу]Малайлы?тар к?к?н?с, балы? немесе ет гарнир?мен п?с?р?лген к?р?шт? жейд?. Мерекел?к та?амдар - палау, ешк? немесе тауы? ет?нен жасал?ан к?шкене к?у?п.[10]
Фольклоры
[??деу | ?айнарын ??деу]Малай фольклорыны? е? к?не ?лг?лер?не ?астанды?тар мен арбау (мантра), рифмалы? ж?мба?тар (тека-теки), халы? ?ндер?, лирикалы? ж?не дидактикалы? пантундар жатады. Жануарлар эпосыны? басты ?а?арманы – ергежейл? б??ы пеландук (канчил), ал ертег?лерд?? басты кей?пкер? – Пак Кадок (Папа б?рша?), Пак Пандир (Остолоп а?ай), Лебей Маланг (икемс?з маланг) ж?не бас?алар.[11]
?нерд?? кейб?р аспект?лер? т?пт? ?рт?рл? халы?тарды? м?дени ерекшел?ктер?н?? ?осылуына ??сайды. Мысалы, д?ст?рл? малай музыкасы ислам ж?не ?ытай формаларыны? к?шт? ?серлер?н бай?ау?а болады.Музыкадан бас?а би театры Малайзияны? ма?танышы. ?нер б?лг?рлер? онда?ы португал, ?ытай ж?не тай м?дениеттер?н?? ы?палын атап ?туде. Малайлы?тар арасында силат (жекпе-жек ?нер?) ж?не Малайзия хал?ы ерекше к?з?араспен жетк?зет?н к?ле?ке театры танымал.[12]
С?лтеме
[??деу | ?айнарын ??деу]
Орта??орда б??ан ?атысты медиафайлдар бар: Малайлар
Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ ?лкен Ресей энциклопедиясы. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малайлар. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Чебоксаров Н.Н. Малайлар. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малайлар. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Бас редактор ?. Нысанбаев ??аза?стан?: ?лтты? энцклопедия — ?аза? энциклопедиясы. — Алматы, 1998 Т. VI. — ISBN 5-89800-123-9.
- ↑ ?лем халы?тары/Малайлар. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ В.А.Тишков Д?ние ж?з?ндег? халы?тар мен д?ндер. Энциклопедия. — Москва: ?лкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 317. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Брокгауз ж?не Эфрон, Энциклопедиялы? с?зд?к. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малайлар. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малай хал?ы, О?т?ст?к-Шы?ыс Азия. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малайлы?тар немесе малайзиялы?тар.. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
- ↑ Малайлы?тар – ??ытай? м?дениет? бар м?сылман хал?ы. Тексер?лд?, 23 ?ырк?йек 2024.
