微瑞思创2016年营收6959万元 净利润同比扭亏转盈

Т?рк?лер
Б?к?л халы?ты? саны
百度 ”以中国铁建·为分水岭，老牌高端住区注入新力量，阳光城·檀府紧追入市，金茂府不落下风，众多大鳄闻风而动，纷纷入驻，新城的楼市价值体系重塑，“全面豪宅化”趋势明显。 шамамен 170 - 230 миллион
Е? к?п тарал?ан айма?тар
Т?ркия	76,000,000
?збекстан	28,900,000
Иран	29,500,000
?аза?стан	14,000,000
?ытай	12,500,000
Ресей	11,000,000
?зербайжан	9,500,000
Т?р?кменстан	5,500,000
?ыр?ызстан	5,500,000
Еуропа ода?ы	5,000,000(Болгария ж?не Грекия саналма?анда)
Ирак	3,000,000
Ау?анстан	1,100,000
Болгария	847,000
А?Ш	1,900,000
Солт?ст?к Кипр	280,000
Аустралия	250,000
Украина	948,200
Сауд Арабиясы	200,000
Грекия	150,000
Солт?ст?к Македония	77,959
П?к?стан	90,000
Т?лдер?
т?рк? т?лдер?
Д?н?
ислам, христианды?, т???рш?лд?к, буддизм

Ерте т?р?ктер батыс?а ?оныс аударар алдында Солт?ст?к-Шы?ыс Азияда пайда бол?ан. Олар генетикалы? т?р?ыдан бас?а Шы?ыс Азия этникалы? топтарымен, сондай-а? жерг?л?кт? американды?тармен ты?ыз байланысты болды.

Т?рк? халы?тары — Орталы?, Шы?ыс, Солт?ст?к ж?не Батыс Азияны?, сонымен ?атар Еуропа мен Солт?ст?к Африканы? б?л?ктер?н мекендейт?н этнолингвистикалы? топтарды? жиынты?ы. Т?рк? хал?ы Алтай тауларынан Шы?ыс Мон?олия?а дей?н созыл?ан айма?та пайда бол?ан. Кейб?р лингвисттер т?рк? халы?тарыны? тамырын Маньчжурияда?ы Батыс Ляо ?зен?н?? бассейн?нен табу?а болады деген болжам айтады. Т?рк?лер т?рк? т?лдер? отбасына жататын т?лдерде с?йлесед?. Олар ?рт?рл? д?режеде, белг?л? б?р м?дени ерекшел?ктермен, жалпы ата-бабаларымен ж?не тарихи шы?у тегтер?мен б?л?сед?.

Уа?ыт ?те келе батыс т?р?ктер? (о?ыздар) бас?а этностарды с???рд? ж?не Иран халы?тарыны? ы?палына т?ст?. Анадолы т?р?ктер?не т?рк?т?лдес емес халы?тар ?атты ?сер етт?.

Осы?ан ?арамастан, к?птеген адамдар т?лд?к емес сипаттамаларды б?л?сед?, мысалы, м?дени ерекшел?ктер, орта? генофондтан шы??ан тег ж?не тарихи т?ж?рибе. ?аз?рг? заман?ы т?рк?т?лдес этникалы? топтарды? ?атарына:

• Т?р?ктер
• ?зербайжандар
• ?збектер
• ?аза?тар
• т?р?кмендер
• ?ыр?ыздар
• сахалар
• ?й?ырлар ж?не т.б. жатады.

Шы?у тег?

?алымдарды? п?к?р?нше, т?рк? хал?ы солт?ст?к-шы?ыс Азия хал?ыны? ??рамына к?рд? ж?не ?з?н?? отаны ?ытайды? солт?ст?к-шы?ысында (Маньчжурия) болды. Кейб?реулер оларды ежелг? Синглонгва м?дениет?мен байланыстыру?а болады деп болжайды. К?не т?рк? хал?ы мо??олдар мен хан-?ытай хал?ымен ты?ыз байланысты бол?ан.

Д?ни танымы

Т?рк? т?лдер? ресми болып табылатын Елдер мен автономиялы? айма?тар.

К?не т?рк? д?н? анимизм мен шаманизмге нег?зделген болатын. Б?л аспан ??дайы Т???рге нег?зделген политеист?к д?н ед?. Ата-баба?а табыну т?рк? д?н?н?? ма?ызды элемент? болды ж?не ?ытай халы?ты? д?ндер?мен немесе жапонды? синтоидармен к?птеген ??састы?тар болды.

Кей?н?рек б?л анимистикалы? д?ст?р не??рлым ?йымдас?ан тенгризмд? ?алыптастырады. Нег?зг? ??дай Тенгри, аспан ??дайы, ерте т?рк? ?о?амыны? 763 ж. Маничаизм д?н?н ресми д?н рет?нде енг?згенге дей?н табын?ан.

Тибетт?к буддизм ислам д?н? пайда бол?ан?а дей?н ежелг? т?рк? халы?тарыны? орта? д?н? бол?ан.

Уа?ыт ?ткен со? к?птеген т?рк? тайпалары (кей жа?дайда к?шпен, б?ра? басым б?л?г? ?з ерк?мен) ислам д?н?н ?абылдай бастады. Арабтарды? ке?ею? исламны? таралуы ?ш?н ?лкен р?л ат?арды.

Ареалы

Б?г?нг? та?да т?рк? халы?тарыны? к?пш?л?г? Орта Азияда орналас?ан. Олар бастап?ыда ?аз?рг? О?т?ст?к С?б?р мен Мо??олиядан бастап Манчжурияда?ы (Солт?ст?к-Шы?ыс ?ытай) Батыс Ляо ?зен?н?? бассейн?не дей?н созыл?ан айма?тан шы??ан. Б?ра? т?рк? халы?тарын ?аз?рг? Т?ркия сия?ты батыста кездест?руге болады.

Махмуд ?аш?ари бойынша Т?рк? ?лем?

?аз?рг? уа?ытта алты т?уелс?з т?рк? елдер? бар: ?з?рбайжан,?аза?стан, ?ыр?ызстан, Т?р?кменстан, Т?ркия ж?не ?збекстан. Т?ркияда?ы т?р?ктер ?лемде 65 миллион?а жуы?, ал ек?нш? ?лкен т?рк? хал?ы — ?збектер, оларды? саны 22-28 миллион.

• Ресей Федерациясында б?рнеше т?рк? ?лтты? б?л?мшелер? бар, олар:
• Баш??ртстан
• Татарстан
• Чувашия
• Хакасия
• Тыва
• Якутия
• Алтай Республикасы
• ?абарда-Бал?ария ж?не ?арашай-Шеркесия. Б?л б?л?мшелерд?? ?р?айсысыны? жеке туы, парламент?, за?дары, мемлекетт?к т?л? (орыс т?л?нен бас?а) бар.

?ытайды? батысында?ы Шы?жа?-?й?ыр автономиялы? ауданы — Т?рк?станны? ?р? автономиялы? айма?ы. Украина ??рамында?ы ?ырым Автономиялы Республикасы — ?ырым татарларыны? отаны. Сонымен ?атар, Иракта, Грузияда, Болгарияда, Солт?ст?к Македония, Т?ж?кстан, Ау?анстанда ж?не батыс Мо??олияда б?рнеше ?ауымдасты?тар кездесед?.

?нд?станда?ы т?р?ктер ?те аз. Т?р?к билеуш?лер?н?? ?рпа?тары Солт?ст?к ?нд?станда да кездесед?. ?ш?нара т?рк? т?лдес моголдар ?нд?станда да к?п т?рады. Олар ?нд?станны? Могал билеуш?лер?н?? ?рпа?тары. ?арл?? т?р?ктер? Хараза айма?ында ж?не П?к?станны? Азад Кашмир айма?ында аз кездесед?. ?нд?станда аз ?й?ырлар бар.^{[дерекк?з??]}

Сонымен ?атар ?ытайда б?рнеше т?рк? азшылы? топтары бар (?й?ырлар, саларлар ж?не фую-т?р?ктер).

Демографиясы

Халы?	???рлер	Халы? саны	Т?л?
Т?р?ктер Месхетин т?р?ктер? Сирия т?р?ктер?	Т?ркия, Алмания, Болгария, Грузия, Сирия	60 70 M	Т?р?к т?л?
?зербайжандар Ирак т?р?ктер?	?з?рбайжан, Иран, Ирак, Т?ркия, Ресей, Грузия	42 50 M	?зербайжан т?л?
?збектер	?збекстан, Ау?анстан, П?к?стан, Т?ж?кстан, ?аза?стан, ?ыр?ызстан, Т?р?кменстан	32 28,3 M	?збек т?л?
?аза?тар	?аза?стан, Ресей, ?ытай, ?збекстан	15 21 M	?аза? т?л?
?й?ырлар	?ытай (Шы?жа?), ?аза?стан, ?збекстан, ?ыр?ызстан, П?к?стан, Т?ркия	15 9 M	?й?ыр т?л?
Т?р?кмендер	Т?р?кменстан, П?к?стан, Иран, Ау?анстан,	03 8 M	Т?р?кмен т?л?
Татарлар	Ресей, ?збекстан, ?аза?стан, Т?ж?кстан, Польша, Литва, Финландия	07 7 M	Татар т?л?
?ыр?ыздар	?ыр?ызстан, П?к?стан, Ау?анстан, ?збекстан, ?ытай, Т?ж?кстан	026 4,5 M	?ыр?ыз т?л?
Баш??рттар	Ресей, ?збекстан, ?аза?стан	009 2 M	Баш??рт т?л?
?ырым татарлары	Украина (?ырым), Ресей, ?збекстан, Т?ркия, Румыния	009 0.5 - 2 M	Татар т?л?
?аш?айлар	Иран	009 1.7 М	?аш?ай т?л?
Чуваштар	Ресей	010 1.7 М	Чуваш т?л?
?ара?алпа?тар	?збекстан, ?аза?стан, Т?р?кменстан	007 0.6 M	?ара?алпа? т?л?
Сахалар	Ресей	007 0.5 M	Саха т?л?
??мы?тар	Ресей	007 0.4 M	??мы? т?л?
?арашайлар мен Бал?арлар	Ресей, Т?ркия	007 0.4 M	?арашай-Бал?ар
Тывалар	Ресей	009 0.3 M	Тыва т?л?
?а?ауыздар	Молдова	009 0.2 M	?а?ауыз т?л?
?ырым ?арайымдары ж?не ?арайымдар	Литва, Польша, Ресей, Т?ркия	007 0.2 M	?арайым ж?не ?арайым т?л?

Со?ыс ?нер?

Ер То??а

Сол заманда?ы иранды?тармен со?ыс?ан т?рк?лерд?? ?лы ?олбасшысы Алып Ер То??а туралы б.д.д. VII ?асырда шы??ан сол аттас дастанда: Алып Ер То??а келед?, Ж?з мы? ?скер еред?, Ж?з мы? жебе керед?, Жер ?айыс?ан ?ол ед?. Т???р с?й?п жарат?ан, ?лемд? ?з?не ?арат?ан, ?а?арын жау?а тарат?ан, К?к Т???р?н?? ?лы ед?, – деп Алып Ер То??аны? т?рк? екен?н атап к?рсетед?103, 188. ?б?л?асым Фирдоусид?? “Шахнаме“ дастаныны? нег?зг? кей?пкер? Афрасиаб т?рк?н?? батыры Алып Ер То??а екен? белг?л?. Фирдоуси ?з шы?армасында Алып Ер То??аны? т?рк? дастанында?ы барлы? келбет?н к?п ?згертпей, сол к?й?нде сомдап берген. “Шахнаме” дастаныны? мазм?ны мен сюжет?не ж?не стил?не тере??рек ???лсек, онда ?лы шайыр ?.Фирдоуси т?рк?н?? батырлы? эпостарын “тер?с?н кер? айналдырып” ??деген? к?р?н?п т?рады. Ол ?дебиетте ке??нен ?олданылатын ?д?с ж?не ол дастанны? батырлы? жел?с?н к?шейт?п, к?ркемд?к м?н?н тере?дете т?сед?. К?лем? Гомерд?? “Одиссеи?нен” б?рнеше есе ?лкен ?лы дастан – “Шахнамен??” шо?ты?ыны? би?кт?г? - онда к?не т?рк?н?? ерл?к дастандарын жа?сы ??деп кел?ст?ре жырлай б?лу?нде болса керек. Т?рк?лерд?? со?ыс ?нер?н си?ырлы??а те?еген Фирдоуси, “Си?ыршылар парсылар?а сада? о?ын жаудыратын жел мен ?ара дауылды ша?ырды” дейд?. Ж?с?п Баласа??н ата?ты Алып Ер То??аны? ес?м?н кез?нде т?ж?ктер \парсылар\ ?згерт?п, оны Афрасиаб деп атап кеткен?н о?ырман?а ескертед?: Т?ж?ктер оны Афрасиаб ата?ан, Елдерге ол к?п ?зг?л?к жаса?ан.

?ажет б?лсе? б?л?м, а?ыл, даналы?, ?ол?а алу?а д?ниен? ?аратып.

Т?ж?ктер де хат?а м?ны т?с?рген, К?тапта жо? болса к?мдер т?с?нген! 67, 108 “Алып Ер То??а“ дастаныны? нег?зг? идеясы - Т?ран ел?н сырт?ы жаудан ?ор?ау, т?рк? ж?ртын ?шк? ынтыма?-б?рл?кке ?ндеу, ту?ан жерд?? абырой-да??ын арттыра т?су. ?з?н?? идеялы? мазм?ны мен к?ркемд?к д?режес? жа?ынан б?зд?? д?у?р?м?зге дей?нг? к?не т?рк? дастандарыны? ?ш?нде “Алып Ер То??адан“ кей?нг? аса ма?ызды туынды “Шу батыр“ дастаны. Махм?д ?аш?ари “Диуани л??ат ат-т?р?кте“ Шу батыр б?зд?? заманымыздан б?рын?ы V-IV ?асырларда ?м?р с?рген са? билеуш?лер?н?? б?р? екен?н айтады85. Дастанда ерте заманда?ы Шу ?зен? ???р?ндег? мемлекетт?? тарихы мен жер аттары туралы к?птеген ма?л?маттармен ?атар Ескенд?р З?л?арнайынны? (Александр Македонский) т?рк? ел?не жаса?ан ?скери жоры?ы кез?нде оны? ?ыры? ?скер? Шу батырды? та?даулы ?ыры? н?кер?нен же??лгеннен кей?н бейб?т кел?с?м жаса?аны туралы баяндалады192. “Авестада” арийлер ?здер?н?? батырлары мен ?скерлер?н ?анша ма?та?анымен олар т?ранды?тарды же?д? дегенд? кездест?рмейм?з. Кер?с?нше иранды?тар аттары ж?йр?к т?ранды?тардан же??лген? туралы б?рнеше рет жазады. Осы ?асиетт? к?таптан т?ранды?тар мен хионды?тарды? ерж?рек, жаугер тайпалар бол?анын к?рем?з. Алып Ер То??а баста?ан к?не т?рк?лерд?? иранды?тармен со?ыстары нег?з?нен Арал те??з? мен Сырдарияны? бойында, я?ни Орта Азия айма?ында бол?аны белг?л?. Б?з одан к?не т?рк? тайпаларыны? б?р б?л?г?н?? б.д.д. VIII-VII ?асырларда ж?не сол уа?ыт?а дей?н осы айма?та т?р?анын к?рем?з. Т?ранды?тар мен иранды?тарды? ?айта-?айта со?ысуына ?лы далада?ы адам мен мал саныны? ?с?п, жайылымны? тарылуы нег?зг? себеп болды. Т?ранды?тардан же??лген иранды?тар (арий тайпалары) Иран?а, ?нд?стан?а ж?не Еуропа?а к?шуге м?жб?рленд?. Барлы? т?рк? халы?тары мен угро-финдерд?, жапон мен корей, манчжурлар мен т.б. палеоазиат халы?тарын т?ранды?тарды? б?г?нг? ?рпа?тары деуге болады.

К?к б?р? - т?рк?лерге ма?ызы

Ертедег? гректерд?? жазбаларында турлар немесе т?рандар мен массагеттер б?р ??ымды б?лд?рген. Сол кездег? парсы жазбаларында оларды са?тар (ауданы “ит” немесе “б?р?”, “к?к б?р?”) деген. Ол иран, грек-латын ж?не ?ытай жазбаларында да д?лелденген. Ертедег? а?ыздар?а ж?г?нсек, т?рк?лер ?здер?н б?р?ден тара?анбыз дейд?. Т?рк?лерд?? Алтай ???р?нен шы??аны туралы жырлан?ан “К?к б?р?“ дастанында?ы к?не а?ызды? ?ыс?аша мазм?ны мынандай: К?не заманда “Со” ел?н?? к?сем? ?апан-пу аса ?айырымды ?р? ас?ан батыр болыпты. Оны? ?з?не жа?ын он алты бауырыны? б?реу?н?? анасы б?р? екен. Анасы б?р? бала ер жет?п ?йленед?. Оны? ек? ?йел? болады. Сол ек? ?йелд?? б?реу? – ?ыс Т???р?с?н?? ?ызы, ал ек?нш?с? жаз Т???р?с?н?? ?ызы екен. Ек? ?йелд?? ?р ?айсысы ек?-ек?ден ?л табады. Т???ыш ?л аса к?шт?, ?айсар, болып ?сед?. О?ан б?л елде ешк?м те? келмейд?. Сол ?ш?н о?ан халы? “Т?рк?”, я?ни к?шт?, мы?ты, ерж?рек деп ат ?ойыпты. Б?к?л т?рк? хал?ы сол “Т?рк?н??” ?рпа?ы екен. “К?к б?р?” дастанында?ы б?лардан бас?а да а?ыз-хикаяларды? нег?зг? айтары – ежелг? т?рк?лерд?? ата-тег? б?р? дегенге кел?п саяды. ?р кездег? т?рк? мемлекеттер?н?? туларында к?к б?р? бейнеленген. “К?к Т???р?”, “К?к аспан”, “К?к б?р?” - осыны? б?р? т?рк?лер ?ш?н ?асиетт? ??ымдар. Сонды?тан олар б?р?н? ?здер?н?? п?р? санайды. Ол туралы С?й?нбай Арон?лыны?: Б?р? басы – ?раным, Б?р?л? мен?? байра?ым, Б?р?л? байра? к?терсе, ?озып кетер ?айда?ым, – деген жыр жолдарынан т?рк? халы?тары ?ш?н ?асиетт? “б?р?н??” генетикалы? ес де?гей?ндег? ??ым екен?н к?рем?з. К?птеген тарихи деректерде са?тарды иран т?лд?лер, я?ни парсылар деп ж?р. Б?л м?селен?? жауабын к?не т?рк?н?? “Татсыз т?р?к болмас, бассыз б?р?к болмас” деген ма?алы беред?. М?ны? ма?ынасы – бассыз б?р?к болмайтыны сия?ты, парсыларсыз т?рк? де болмайды. Мы?да?ан жылдар к?рш? т?рып, ?оян-?олты? аралас?ан ек? халы?ты ажырату ?те ?иын. Сонды?тан да болар, Геродоттан бастап к?птеген тарихшылар са? атаулыны? барлы?ын скифтерге жат?ыз?ан.

М?дени ж?не экономикалы? ты?ыз байланыстары

К?не т?рк?лерд?? к?рш? елдермен м?дени ж?не экономикалы? ты?ыз байланыста бол?аны тарихтан белг?л?. Ол туралы Альфред Вебер: “Орта Азиядан шы??ан к?шпел? халы?тар ?ытай, ?нд? ж?не Батыс елдер?не баса к?ктеп ен?п (жыл?ымен) жо?арыда?ы ?ш атырап?а да ы?пал етт?. Ат ?ст?ндег? к?шпел? халы?тар д?ниен?? ке?д?г?н таныды. ?иын-?ыстау т?рш?л?кпен ?ау?п-?атерл? мол жоры?тар ар?ылы д?ниен?? жал?анды?ын т?с?нд?. Ол ?стем н?с?л рет?нде д?ниеге ерл?к пен трагедиялы? сананы орны?тырып, оны эпос т?р?нде паш етт?” дейд?. Орта Азия м?дениет? мен ?нд?станды байланыстыр?ан ертедег? жол туралы ?алым Т.Алмас: “... 8 мы? жыл б?рын Тарим оазис?нен ?Ладак жолымен? к?шкен ертедег? т?рк?лер Солт?ст?к ?нд?стан?а кел?п, дравидий м?дениет? т?р?ындарымен ?арым-?атынас?а т?ст?” дейд?. Оны? д?лел? рет?нде XX ?асырды? 20-жылдары Пакистанны? Пенджаб ж?не Синди штаттарында археологиялы? ?азба ж?рг?згенде табыл?ан басында?ы шашын лентамен байла?ан ортаазиялы? т?рк? тип?н?? м?с?н?н келт?ред? 12. Ертедег? Орта Азия мен ?нд? м?дениет? арасында?ы байланыс?а жататын ??шанны? синкретикалы? м?дениет? туралы Б.А.Литвинский былай дейд?: “...к?не тохар миграциясыны? характер? мен ба?ытыны? т?пк?л?кт? ?орытындысы ?рт?рл? ?ылымдар саласында?ы деректерге с?йен?п шеш?лет?н бол?анды?тан, оны? шеш?м?н айтпай т?рып, к?нетохар-фин-угор ж?не жалпытохар-к?нет?рк? байланыстары Орта Азияны? солт?ст?г? ж?не о?ан ?ргелес жат?ан солт?ст?к ж?не шы?ыс облыстары ар?ылы ж?рген?н к?рем?з. Б?л айма?тарда б.д.д. I мы?жылды?та?ы “скиф-еуропа” байланыстарына – оны? ?ш?нде “жануарлар стил?не” таралу жолдарына аны?тама берет?н “скифтерд??” к?птеген археологиялы? ?здер?н к?рем?з98. Ол к?нет?рк? тайпалары м?дениет?н?? таралу ареалыны? ай?а?ы. К?не т?рк? тайпалары мен Солт?ст?к ?нд?стан тайпаларыны? арасында?ы м?дени байланыстарды Пакистанны? ?ара?орым айма?ынан табыл?ан жартаста?ы суреттерден бай?ау?а болады. ?ара?орым жартастарында?ы суреттер цивилизациялар м?дениет? ж?не д?ни д?ст?рлермен ?атар, Азияны? ?лан байта? айма?ында?ы саяси ж?не тарихи ?згер?стерд?? айналымына (калейдоскопичность) д?лел. Онда?ы К?нге табыну?а арнал?ан к?птеген петроглифтер Там?алыда?ы, Жет?суда?ы, Фер?ана даласында?ы, Шы?ыс Т?рк?станда?ы жартаста?ы суреттерге ??сас. Еуразия даласы б.д.д. II мы?жылды?та “дала ?оласы м?дениет?н??” д?у?р? болды. ?ар?алы рудниктер?н зерттеген археолог Е.Черных: “?ола д?у?р? ?ар?алыдан басталады” дейд?. Онда ек? мы? жыл бойы ?зд?кс?з мыс ?нд?р?лген174. Жез?аз?ан айма?ында 100 мы? тоннадай мыс ?нд?р?лген. Орталы? ?аза?станда 15 мы? тонна таза ?ола ?нд?руге жетет?н 130 тонна ?алайы ?нд?р?л?п, Орталы? ?аза?стан тау-кен металлургиясыны? орталы?ына айналды95. “Б.д.д. ?? мы?жылды?ында ?аза?стан Еуразияда?ы дала ?оласыны? нег?зг? м?дениет? орталы?тарыны? б?р?не айналып, онда ?нд?р?стег? ??рал рет?нде ?ола алу?а ?ажетт?, ??рамында мыс, ?ор?асын, ?алайы бар полиметалды? рудаларды пайдаланды”177. Ол кездег? малшаруашылы?ы мен жер ??деу м?дениет?н?? ара?атынасы ?р жерде ?рт?рл?, кейб?р жерлерде аралас болды. Б?ра?, жалпы к?шпенд?л?к бол?ан жо?10, 79, 80, 167, 169. Сонымен ?атар, к?птеген дала м?дениеттер?нде малшаруашылы?ы экстенсивт?к форма?а ерте ауысты. ?ола, т?пт? энеолит д?у?р?н?? кез?нде дала т?р?ындары ?рт?рл? жайылымдарды ме?гер?п ?ана ?ой?ан жо?, сонымен ?атар, дала?а тере?деп к?рд?. Жайы? пен Ед?лд?? арасында, ?зендерден 15-90 ша?ырым?а дей?нг? ?ашы?ты?та сол кездег? табыл?ан молаларда ерлермен б?рге ?йелдер, балалар да жерленген110, 177. ?г?зге немесе ат?а жегет?н арбаны? пайда болуы ?ола д?у?р?ндег? малшыларды? даланы ме?геру?не себеп болып, осы к?л?ктер б.д.д. IV-III мы?жылды?тарда оларды? к?ш?п-?онуын же??лдетт?. К?шпенд?л?к д?у?рд?? ал?аш?ы кез?нде атты? ж?ген?н, со?ынан ?ылышты ойлап тап?ан да ?лы далада?ы тайпалар немесе т?ранды?тар. Ек? ая?ты со?ыс арбасыны? да ?лы далада пайда бол?аны белг?л?. Енисейдег?, ?аратауда?ы, Та?балы шат?алында?ы, Алтайда?ы петроглифтер ек? ая?ты со?ыс арбасы мен сада?ты? ал?аш рет сол жерде т?р?ан тайпаларда пайда бол?анын д?лелдейд? 65. Шы?ыс Еуропада малшаруашылы?ыны? ?здер? б. д. д. III мы?жылды?та тек кельтиминар м?дениет?н?? жо?ар?ы ?абатында ?ана к?р?нед?48, 157. Орта Азияны? солт?ст?г?ндег? далада ?нд?рет?н шаруашылы? б.д.д. III мы?жылды?ты? ек?нш? жартысында пайда болды. Одан шы?ыс?а ?арай, О?т?ст?к С?б?рде ?нд?рет?н шаруашылы? б.д.д. III мы?жылды?ты? ек?нш? жартысында афанасьев м?дениет? кез?нде пайда болды79. ?нд?р?с шаруашылы?ыны? ?рт?рл? н?с?алары (варианттары) Еуразия даласында тек ?ола д?у?р?нде, я?ни б.д.д. III мы?жылды?ты? ек?нш? жартысы мен II мы?жылды?та т?гел ?алыптасып болды. Б.д.д. V-IV мы?жылды?тарда Шы?ыс еуропаны? о?т?ст?г?нде м?й?зд? ?р? ?ара, ?ой-ешк? мен жыл?ы ?ол?а ?йрет?лген168. Еуропа даласыны? кейб?р айма?тары, Жайы? пен Ед?лд?? арасында б.д.д. IV-III мы?жылды?тарда малшаруашылы?ыны? ?лес? жер ??деуден басым болды 49, 110. Неолит пен ?ола д?у?р?нде малшаруашылы?ы Орталы? ж?не Батыс Еуропаны? ?рт?рл? облыстарына тарады, б?ра? олар ?л? на?ыз к?шпенд?лер емес ед?195, 203. Остеологиялы? материалдар бойынша неолит, энеолит ж?не ?ола д?у?р?нде Еуразия даласында?ы мал т?р? ??рамыны? ?згер?с? ж?не со?ынан осы айма?та к?шпенд?лерге т?н бол?ан ?р т?рд?? процест?к ара?атынасында?ы ?згеру ба?ыты бай?алмайды168. Археологиялы? ?азбаларда табыл?ан, ?за? уа?ыт т?ра? бол?ан мекендер де сол кезде к?шпенд? малшаруашылы?ы болма?аныны? д?лел?. Сонымен ?атар, салт атсыз еуразияны? к?шпенд?лер?н елестету м?мк?н емес. ?й жыл?ысы ?ара те??з бен Донны? аралы?ында б.д.д. IV мы?жылды?та пайда болды. Орманды далада?ы Дереивка мекен? мен Т?менг? Дон даласында?ы ?й жануарларыны? остеологиялы? ?алды?тарыны? ?ш?ндег? жыл?ы с?йег?н?? ?лес? 80 пайыз?а жетед?. Ол туралы академик В.И.Цалкин, “мал тарихында?ы, е? ал?аш?ы жыл?ылар” деп жазды168. Е? ал?аш жыл?ыны жегуге, содан кей?н ?ана салт м?нуге ?йреткен болуы керек. Б?ра? к?птеген ?алымдар о?ан ?арсы п?к?р айтады49, 91, 198. Шы?ыс еуропа даласында жыл?ыны арба?а жегуд? б.д.д. III мы?жылды?тан б?рын б?лмесе де, о?ан салт м?нуд? б?лген. Ол кезде жыл?ыны? ер-т?рман ?бзел? бол?ан жо?, болса да ?те ?арапайым, ?те ж?пыны болар. Таяу Азияда б.д.д. III мы?жылды?та атты? ?ст?нде адам ж?ген мен ерс?з, жайда? отыр?ан суреттер бар. ?алай бол?анда да ол кездег? салтаттыны? м?мк?нд?г? мал ба?удан аспады. ?аз?рг? деректерге с?йенсек, ат?а салт м?нуд?? ке??нен тарауы б.д.д. III мы?ж. ек?нш? жартысы мен II мы?ж. басы болды. Б?л кезе?де ?нд?иранды?тар угро-финдерд?? тарихи отаны Орал тауыны? о?т?ст?к даласында бол?аны белг?л?. О?ан Аркаим, Синташта т.б. ?орымдарда?ы археологиялы? деректер д?лел. Б.д.д. II-I мы?жылды?тар арасында ?лы далада ?уа?шылы? бастал?анда, оларды? к?шпенд? ?м?р с?руге бей?мделген шы?ыста?ы б?л?г? – арийлер мал ба?умен айналысты. Оларды? б.д.д. II мы?жылды?ты? ая?ы мен I мы?жылды?та К?нд?к Азия, Иран ж?не ?нд?стан?а баруын осы к?шпенд? малшыларды? к?ш?п-?онуымен т?с?нд?ре аламыз. Ол жазба деректерде са?талма?анымен, археологиялы? ?азбалардан жа?сы к?р?нед?49, 80, 109. Ондай к?ш?п-?онуды? себептер? ?рт?рл?: халы?ты? ?су?, т?ра?ты к?шу ар?ылы алмастырылып т?рма?анды?тан жайылымны? тарылуы (линвистикалы? материалдар ?нд?еуропалы?тарды? о д?ние туралы к?з?арасын жайылым – жайлау ма?ынасына реконструкциялай алады)72 немесе ??нарлы жерлер алу?а ?мтылу. Б.д.д. III-II мы?жылды?тарда к?шпенд? малшаруашылы?ында: мал т?р?н?? ти?ст? ??рамы, малшаруашылы?ыны? экстенсивт? формасы мен ?за? ?ашы?ты??а ж?ру т?ж?рибес?, с?тшаруашылы?ы, арбаны к?л?к рет?нде пайдалану ж?не ат?а салт м?н?п ж?ру Шы?ыс Еуропа мен ?лы далада ?алыптасты. Оны Страбонны? “Аравияда жыл?ы жо?, олар жыл?ы орнына т?йеге м?нед?” деген?нен де к?рем?з (Strabo, XVI, 4, 2; XVI, 4, 26). К?шпенд?лерд?? адамзат ?ркениет?н дамытуда?ы р?л? туралы Л.Гумилев: “Неправильно думать, что в кочевом обществе невозможен технический прогресс. Кочевники вообще, а хунны в частности, изобрели такие предметы, которые ныне вошли в обиход всего человечества как нечто неотъемлемое от человека. Такой вид одежды, как штаны, без которых современному европейцу невозможно представить себе мужской пол, изобретены кочевниками еще в глубокой древности. Стремя впервые появилось в Центральной азии между 200 и 400 гг. Первая кочевая повозка на деревянных обрубках сменилась сначала коляской на высоких колесах, а потом вьюком, что позволило кочевникам форсировать горные, поросшие лесом хребты. Кочевниками были изобретены изогнутая сабля, вытеснившая тяжелый прямой меч. Усовершенствованный ими длинный составной лук, метал стрелы на расстояние до 700 м. Наконец, круглая юрта в то время считалась наиболее совершенным видом жилища. Не только в материальной культуре, но также и в духовной кочевники не отставали от оседлых соседей, хотя литература их была устной. Конечно, было бы нелепо искать у хуннов научные теории: их даже греки заимствовали у древних вавилонян. Кочевники создали два жанра сказаний: богатырскую сказку и демонологическую новеллу. И то и другое было ближе к мифологии, нежели к литературе в нашем смысле слова, но они этим способом воспринимали действительность и выражали свои чувства. Иными словами: мифология несла у них те же функции, что у нас литература. Подобным образом, т.е. непохожие на нас, кочевники воспринимали и историю. Она представлялась им в виде развернутой генеалогии рода; эталоном было не событие или институт, а мертвый предок. Для европейца такой счет поколений кажется бессмысленным, но ведь он тоже отражает течение времени, как и любая принятая в науке система отсчета” 59. Л.В.Васильевт?? д?лелдеу? бойынша, “?ытай цивилизациясы б.д.д. ?? мы?жылды?та Шан-Инь бил?г?н?? д?у?р?нде сырт?ы м?дениетт?? ?сер?нен пайда болды. Шан-Инь д?у?р?не дей?н ?ытайлы?тар жалпы атты, ат арбаны ж?не дала цивилизациясыны? бас?а атрибуттарын б?лмеген”46. Б.д.д. 2197 жылы ?ытайды Хаба ?улет? билеп т?р?ан кезде оны? солт?ст?г?н ту-кю, я?ни т?рк?лер мекендеген. К?шпенд? тайпаларды? ?ытай?а ену? б.д.д. ?? мы?жылды?ты? ортасында болды. Сол кезден бастап ?ытайлы?тар т?рк?лерд?? салт атпен ж?ргенде киет?н сырт?ы ки?мдер? мен ер-то?ымдарын ?здер?не бей?мдеп алды. ?ытайды? к?не ескертк?штер?н зерттеген И.С.Лисевичт?? деректер?не с?йенген Ю.В.Мизун мен Ю.Г.Мизун “Жет??ара?шы шо?ж?лдызында?ы Цзи ж?лдызын ?лы найза?айды? жары?ы ора?анын \опоясало\” б.д.д. III мы?жылды?та Солт?ст?к ?ытайда?ы Хуанхэ ?зен? бойында к?рген?н айтады. Сол кезде “аспанны? ?лы” Хуанди Жерге Арыстан шо?ж?лдызында?ы Регул ж?лдызынан ?шып келд?. Оны? ?збасары Шаохао да осылай келд?. Ол келерд?? алдында “ж?лдыз кемп?р?оса? сия?ты жерге ?арай ?шты”. Ол туралы бас?а деректерде “?лкен ж?лдыз Г?лдеген арал?а ковш \к?рек\ сия?ты кел?п ?онды”. Шаоходан кей?нг? ?збасар Жерге келер алдында “жары?ы ?те к?шт? ж?лдыз айды? диск?с?н кемп?р?оса? сия?ты айналып ?тт?”. “Аспанны? ?лы” Хуанди жерде ж?з жылдай бил?к ж?рг?зген. ?рт?рл? деректерде ол бил?кт? б.д.д. 2598 немесе 2450 жылдар?а дей?н ж?рг?зген. Оны? к?мекш?лер? т?ра?ты т?рде астрономиялы? ба?ылаулар ж?рг?зд?. Мысалы, Си Хэ “К?нн?? к?ле?кес?н?? т?рлену?не нег?здеп болаша?ты болжады”, та?ы б?р к?мекш?с? Чан И “Ту?ан ж?не бат?ан айды? ширег? мен жартысына ?арап болаша?ты аны?таса”, Да Нао “со?ынан ?ытай к?нт?збес?н?? нег?з? бол?ан цикличностьпен айналысты”. Барлы? деректерд? б?р жерге жинап талдау жаса?ан Жун Чэн жерд?? к?нт?збес?н жасады. Сонымен ?атар Хуандид?? к?мекш?лер? “ту” немесе жерд?? картасын жасады. Хуандид?? к?мекш?лер? айт?ан б?зге белг?с?з металдан жаса?ан ?лкен айна ж?не сиымдылы?ы 100 литрдей ?азан мен оны орны?тыратын би?кт?г? 3-4 метрдей ?ш т?реу?ш туралы деректер к?п кездесед?. Сол кездег? ?ытайлы?тарды? ??ымы бойынша “?азанны? ?ш?н ж?здеген рухтар \аруа?тар\, жануарлар ж?не пер?лер толтыр?ан”. Оны? ?ш ая?ы “?лы б?рл?кт?? бейнес?” ?спеттес. Ол жердег? Дао ?лем?н?? жасырын ?оз?а?ышы (двигател?). “Аспан ?лдары” ойлы–ш???ырлы жерлермен кедерг?с?з ж?рет?н шынжыр табанды д??гелек ойлап тапты. Ертедег? жазуларда оларды? еш?андай к?л?кке жег?лмей ?зд?г?нен ж?рет?н арба екен? жазыл?ан. К?не жазба деректерде бас?а ?аламшардан “айда?ар?а” м?н?п келген Хуанди ж?не оны? к?мекш?лер? ?ытайды? солт?ст?к-батысында?ы Гоби ш?л?не ?он?ан. Со?ынан Хуанди ?з?мен б?рге келген жетп?с шамалы к?мекш?с?мен ?айта ?шып кеткенде Жерде ?ал?ан оны? сер?ктер? ?атты ?ай?ырады. Олар Хуандид?? заттарын ?ор?андарда жерлеп, оны жо?тап, ?ай?ырады. К?не жазбалар бойынша, олар 17 ж?лдыздан т?ратын Сюаньюань шо?ж?лдызына ?шып кетт?. Ол Тем?р?азы? ж?лдызы жа?ында?ы эклиптиканы? бойында, я?ни К?н ж?йес?ндег? ?аламшарлар орналас?ан жазы?ты?та орын тепкен. Осы шо?ж?лдызда?ы е? жары? ж?лдыз Регул немесе Сюаньюань, ол Арыстан шо?ж?лдызында?ы Альфа. Осыдан ек? мы? жыл б?рын “?ытайды? Геродоты” Сыма Цянь: “Мен ??рметт? а?са?алдарды? Хуанди жайлы айт?ан ??г?мелер?н ты?дадым... ?рине, оларды? сен?м - ??ымдары ?рт?рл? бол?анымен, айт?ан ??г?мелер? к?не жазбаларда?ы деректерден алыс емес ж?не шынды??а жа?ын. Мен Чуньцю мен Гоюйд? о?ыдым, оларда Хуанди ж?не оны? ?асында?ы бес ?м?рш?н?? ?айырымды ?стер? мен шеж?рес? жа?сы жазыл?ан. Мен оны тере? зерттемесем де, онда?ы айтыл?андар мен к?рсет?лгендер ??р ойдан шы??ан емес” деп жазды. “Бас?а ?аламшардан келгендер” жайында?ы ?ытайды? к?не жазбалары мен сол кездег? тарихында ке??нен тара?ан деректерд? келес? б?р ?ырынан ?араса?, ол солт?ст?к-батыста?ы Гоби ш?л?нен “Аспан аттарына м?нген Аспанны? ?лдары” немесе Т???р (Тянь-Шань) мен Алтай тауларынан салт атты (батыста оларды кентаврлар деп ата?ан) ж?не арбамен келген к?шпенд?лер ой?а т?сед?. Олар к?не т?рк? тайпалары ед?. Б?л ежелг? тарихтан белг?л? н?рсе. Т???рд??\Tien –Т???р\ немесе Аспанны? ?лдары деп отыр?аны да т?рк?лер. Ертедег? ?йс?н мемлекет?н?? жыл?ыларын ?ытайлы?тар “Аспан аттары” деп ата?ан. Атты арбасымен сал?ан Алтайда?ы к?не д?у?р петроглифтер? атты арба?а жегуге ал?аш рет осы айма?та ?йреткен?н?? д?лел?. Т?рк?н?? Т???р тауын ?ытайлар Тянь-Шань дейд?, я?ни олар осы тауды? ?асиетт? жарат?ан Т???рд? (немесе Аспан) к?не т?рк?лерден алдымен ??дай рет?нде ?абылдап, со?ынан императордан бастап мемлекетт? бас?аруды? барлы? ж?йес?не енг?зген. Ертеде ?ытайды? алфавит?н жасап, оларды? сауатын аш?ан ж?не ?асырлар бойы сол елдег? зиялы ?ауым ?ызмет?н ат?ар?андар к?не т?рк?н?? ?а?лы тайпасы екен?н ?ытай ?алымдары д?лелдед?. ?ытай?а д??гелект? ?келген де ?а?лылар не кидариттер деген деректер бар*. К?не д?у?рде Хуанхэ (А?су) ?зен? мен Пекинн?? солт?ст?г?н ?за? уа?ыт бойы т?рк? тайпалары билеп т?р?анымен ?ытайлы?тар оларды? вассалы бол?анын тарихтан б?лем?з. 100 литрл?к ?азан мен оны? ?ш та?аны деп ж?рген? т?рк?лер жоры??а ?здер?мен б?рге алып ж?рет?н ?асиетт? Тай?азан. Т?рк?лерд?? ??ымы бойынша, Тай?азаннан б?р мезг?лде тама? ?шкен мы?да?ан адамны? рухы, жаны ж?не ?стер? б?р болады. Я?ни, Тай?азан мы?да?ан адамды немесе ?скерд? б?р?кт?рет?н ж?не аспанда?ы Т???рмен байланыстыратын ??д?ретт? ??рал. Оны? ?ш та?аны жердег? адамдарды аспанда?ы Т???рмен байланыстырады деп т?с?нген. Хуанди ?шып кетет?н Тем?р?азы? ж?не Альфа ж?лдыздары Т???р ж?йес?нде адамны? б?л ?м?рдег? ?с?не ?арай, ?лген со? не ж?ма??а не тоза??а апаратын баспалда?. “Хуандид?? заттарын ?ор?анда жерлед?” деген? к?шпенд?лерд?? к?семдерд? ?ор?андарда жерлеу салты. Хуанди сия?ты ?улиен?? ?л?м?не сенг?с? келмеген сол кездег? адамдар оны аспан?а ?шып кетт? деп сенген-ау с?р?. К?не заманда?ы “Аспан аттарына м?нген Аспан ?лдары” мен сол кездег? ?ытайды? жерг?л?кт? жабайы тайпалары арасында?ы ?арым-?атынасты осылай т?с?нд?руге болады. ?аз?рг? ?ылыми деректер бойынша, ертедег? дала цивилизацияларыны? еуразиялы? ба?ыты ?лы даланы? солт?ст?г? ар?ылы ж?рген. Осы жолмен Иркутск?н?? жанында?ы Мальтадан табыл?ан палеолит д?у?р?ндег? Ауригнасиан Венерасы ж?не француз ?алымы Тьер де Шарден к?рсеткендей Солт?ст?к ?ытайды? Ганьсу мен Шеньсид?? солт?ст?к ауданында?ы Ауригнасиан типтес м?дениет оша?тарыны? табылуы осы м?дениетт?? С?б?р ар?ылы ж?рген?н?? ай?а?ы.

Т?рк? ?ркениет?

Т?рк? т?лдер? ресми т?л болып саналатын жер.

Осындай жолмен Магдалениан м?дениет? С?б?рдег? Енисейд?? жо?ары жа?ында Манжурияда?ы Толунге, Маньчоулиге, Хайлар?да ж?не Хоппеге тара?ан. Пекинн?? жанында?ы Чоукоутиен ойпатынан табыл?ан адам ?а??асында с?йек инелер, ??ла? жар?а?ында?ы тес?ктер, жануарларды? сойда? т?стер?, ?ажал?ан ал?алар, маржан тастарды? б?лшектер? сия?ты ?шекейлер кездесед?.

Б.д.д. ?шмы?жылды?ты? ортасында Орталы? Ресей жер?нде пайда болып Азияда?ы С?б?рге, одан Ганьсудег? про?ытай Чи-жиа-пинь керамикасына ?сер еткен ирек сызы?ты \“соmbed”\ ?шекейленген ??мыраларды? тарауы неолит д?у?р?н?? со??ы кез?нде с?б?рдег? к?шпенд? жол ар?ылы ж?рген.

Одан кей?нг? кезе?де б.д.д. II мы?жылды?ты? басында Бессарабия, Молдавия ж?не Киев ма?ында пайда болып, Украинадан ?ытай?а дей?н тарап, б.д.д. 1700 жылдар шамасында Хонанда?ы Ян-шао-тзунде дамып, сонан со? Ганьсудег? Паншанда дамы?ан керамика, спираль т?р?зд? ?рнектелген ?шекейлер С?б?р ар?ылы тара?ан болу керек. А.М.Таллгренн?? д?лелдеу? бойынша б.д.д. 1500 жылдары бастал?ан Батыс С?б?рдег? ?ола д?у?р? сол кездег? Дунайды? ?ола ?ркениет?мен байланысты. Орталы? С?б?рдег? Минусинск?де ?ола д?у?р? одан ?ш ж?з жыл кей?н, я?ни 1200 жылдары басталды. ?ытайды? ?лг?лер?не ??сас Батыс С?б?рдег? балталар мен найза ?штарыны? нег?з?нде М.Лоер ?ытайда?ы ?ола техникасы б.д.д. 1400 жылдары С?б?рден келд? деп ?орытындылайды186, 190. Б?л жерде б?з ?ытай ?ркениет? пайда болуы мен дамуыны? нег?з?н к?шпенд? т?рк? тайпаларынан алатынын к?рем?з.

Ертедег? ?лы дала к?шпенд?лер? сауыт-саймандары мен т?рмысты? б?йымдарын ?шекейлеуге ?ола, к?м?с ж?не алтын пластиналарды пайдаланып, ?з?нд?к айшы?ты “жануарлар стил?” ?нер?н дамытуымен ерекшеленед?. Осы ?нерд?? б?йымдары Сары ?зен (Желтая река) мен Шеньсид?? солт?ст?к айма?ынан к?птеп табыл?анды?тан, сол айма?ты б.д.д. VI ?асырда мекендеген мон?олды? Ордосс тайпасыны? атымен ордосс ?нер? деп аталды. Археологиялы? деректер бойынша, Мо??олияда?ы ж?не Ордосста?ы ??ндарды? ?нер? мен скиф ?нер? б?р мезг?лде ?атар дамы?ан. Швед археологы Т.Ж.Арне Лванпиня мен Сюянвада?ы ордосс ?оласын б.д.д. IV ?асырд?к? десе187, жапон археологы Суеджу Умехара мен швед синологы Карлгрен б.д.д. VII-V ?асырларда ордосс ?оласы ?ытайды? архаикалы? Орташа Чоу стил? ?шекейлер?н?? “Со?ысушы мемлекет“ \Воюющие государства\ стил?не ?ту?не т?келей ?сер еткен?н д?лелдед?209, 212, 231. Осы мысалдарды? ?з?нен к?не т?рк? м?дениет? ?ытай ?нер? мен ?ркениет?н?? нег?з?н салу?а ж?не дамуына т?келей ?сер еткен?н к?рем?з. Сол заманда ?алыптасып келе жат?ан ?ытай мемлекет?н?? белг?с? болып енген Айда?ар ал?ашында а?шылы? д?у?р кез?ндег? к?не т?рк?лерд?? аналы? б?р? образында?ы жер-су ж?не жер ?н?мд?л?г?н?? т???р? бол?ан ед? 69. Сонымен ?атар, ?ытайлар т?рк?лерден Жаратылыс тану ж?йес?н (Т???р) алдымен аспан, жер ж?не т?рш?л?кт? жарат?ан ??дай рет?нде ?абылдап, соны? нег?з?нде т?ран ж?йес?ндег? конфуцианство мен даосизм д?ндер? пайда болды. Одан кей?н Т???р ж?йес? ?ытай мемлекет?н бас?аруды? барлы? саласына енд?.

?аз?рг? ?ытайда ж?не Тыны? м?хиты айма?ында ке??нен ?олданылып ж?рген он ек? жылды? к?нт?збе – м?шел де алдымен к?не т?рк?лерде пайда болып, со?ынан осы айма?тар?а тарал?аны ?ылымда д?лелденген. Т?рк? ?ркениет? ?ытай ?ркениет?н?? дамуына т?келей ?сер ет?п, оны? ?зашары бол?анына осы ай?а?тар д?лел. Сонымен ?атар, мы?да?ан жылдар бойы к?рш? т?р?ан осы халы?тар б?р-б?р?не жанама т?рде де ?сер еткен? белг?л?. К?не т?рк?лерд?? шабуылдарынан ?ор?ану ?ш?н салын?ан ?зынды?ы алты мы? ша?ырым “?лы ?ытай ?ор?аны” соны? б?р мысалы.

Т?рк? тайпаларыны? ?ш?нде елд?к, мемлекетт?к ал?аш?ы белг?л? идеяны б.д.д. VI ?асырда са?тарды? ?йел патшасы Томирис айт?ан болатын. Ол са?ты? жер?н жаулап алма? бол?ан парсыны? ?лы патшасы Кирге “Сен б?зд?? жерге со?ыспен келд??. ?ант?г?с бастамай т?рып ел??е ?айт. ?йтпесе, ажалы?ды осы жерден табасы? ...” дейд?. Демек, са?тар ?ш?н е? ?асиетт?, е? ?ымбат н?рсе ту?ан жер екен. Осы со?ыста Томирис баста?ан тайпалар парсыларды? жер ?айыс?ан ?олын же??п, “патшаларды? патшасы” Кирд? ?лт?рген?н “тарих атасы” Геродот жазды 53.

“Т?рк? ел?” немесе “Т?рк?стан” ??ымы - б.д.д. II ?асырда ??ндарды? шаньюй? (?ыт. “Аспанны? ?лы Перзент?”) М?де хан т?рк?н?? 24 тайпасын б?р?кт?р?п, мемлекет ??р?ан кезде пайда болды. Сол тайпаларды? к?пш?л?г?н?? ?з? б?г?нг? ?аза? ?лтын ??райтын руларда кездесед?. Демек, б?г?нг? ?аза? к?не т?рк?лерд?? т?келей ?рпа?ы. М?де ?а?ан ?ытай патшасы с?рат?ан жа?сы жыл?ылары мен с?лу ?ыздарын берсе де, жерге келгенде (мейл? ол ??нарсыз ш?лд? айма? болса да): “Жерд?? жа?сы-жаманы болмайды. Жер мемлекетт?? нег?з?. Ол ешк?мге бер?лмейд? ...” деп, ?ытай?а со?ыс жариялайды, с?йт?п оны? к?п жер?н жаулап алады 57. ??ндарды? батыс б?л?г? б.д. I-IV ?асырларында Жет?су, Арал те??з? ар?ылы ?т?п, алдымен Жайы?-Ед?л ?зендер? аралы?ын мекендеп, одан кей?н ?ара те??з бойын басып алып, Днепр мен Дунай?а дей?н жет?п, осы к?шт?? жолында кездескен аландарды? б?р б?л?г? мен остроготтарды ба?ындырып, угр, визигот, герман тайпаларыны? батыс?а жаппай к?шу?не себепш? болды. Еуразияны? картасын т?бегейл? ?згерткен осы “Халы?тарды? ?лы к?ш?” кез?нде Кавказды? солт?ст?г?нде Терек пен Кубанда?ы аландарды? к?пш?л?г? ??ндар?а ба?ынды. ?аз?рг? осетиндер аландарды? ?рпа?тары. Аландарды? ек?нш? б?л?г? Батыс?а к?ш?п, сол жа?та?ы батыс герман тайпаларына ?осылды. Оларды? б?р б?л?г? Луарды? т?менг? жа?ында?ы Гал?а орналасса, ?ал?андары суявтармен немесе визиготтармен араласып, Испанияда?ы Каталонияны? (”Гот-Алан“) атауы бол?ан жа?а этникалы? элемент ??рды. Еуропада?ы Бургунд ?лысыны? ал?аш?ы топоним? алдымен т?рк?лер т?р?ан Байкал ?ыраттарында кездесед?. Содан кей?н олар Каспий те??з? ма?ында т?р?ан.

Орхон немесе к?не т?рк? жазулары

Т?рк?стан к?не т?рк? жазулары