车讯:独家！全新一代宝马5系Li谍照曝光 将于

Кейде Арктика айма?ыны? шекарасын белг?леуде пайдаланылатын ?ызыл сызы? Ш?лдедег? 10°C-ты к?рсетедi

Арктика айма?ыны? ?олдан жасалынып боял?ан топографиялы? картасы

百度 在这个游戏中，每天都得来点绿。

Арктика (гр. ?ρκτο? – солт?ст?к) — Еуразия ж?не Солт?ст?к Америка ??рлы?тарыны? солт?ст?к шет?н, Солт?ст?к М?зды м?хитты аралдарымен ?оса т?гел ?амтитын жер шарыны? солт?ст?к полюс айма?ы. Ол сондай-а? Атлант м?хиты мен Тыны? м?хитты? ?ргелес б?л?ктер?н де ?амтиды. Ауданы 27 000 000 км², оны? 15 000 000 км²-? м?хит суы. Арктиканы? ??рамына Ресей Федерациясыны? Мурманск, Архангельск, Т?мен облыстары, Красноярск ?лкес?, Саха Республикасы, Магадан облысыны? солт?ст?к аудандары, Канаданы? Юкон, Солт?ст?к-батыс Квебек, Ньюфаундленд аума?тары, А?Ш-ты? Аляска т?бег?н?? солт?ст?г?, Данияны? Гренландия аралы, Норвегияны? Шпицберген аралдары б?л?ктер? енед?. Аралдарды? солт?ст?г?н Арктикалы? ш?лдер, о?т?ст?г? мен ??рлы? жа?алауларын тундра белдем? алып жатыр. Арктикада т?р?ын халы? сирек орналас?ан.

Геологиялы? ??рылымы

Арктика, нег?з?нен, ежелг? кристалды ?ал?андар мен платформалардан, ?атпарлы ??рылымдардан (палеозойлы?, мезозойлы?, альп?л?к) т?рады. Плиоцен д?у?р?нде ж?рген т?мен т?су процестер? н?тижес?нде Солт?ст?к М?зды м?хитты? басты ?азан ш???ырлары ?алыптас?ан. Т?ртт?к кезе?де жанартаулы? ж?не м?здану процестер? ж?рген. Арктика жер?н?? к?п б?л?г? жазы?та, т?мен орналас?ан. Со??ы м?з д?у?р?нде б?л айма?ты м?з ??рсаулары басып ?алды. Осы кезе?де м?з с?нг?лер жерд?? ?ст?нг? ?абатын ?опарып, орнына жа?а м?з таулары мен ?ыраттарды ?алдырды. Арктиканы? бас?а б?л?ктер?нен м?з уй?нд?лер?н де кездест?руге болады.Тундра деп аталатын ормансыз жазы?ты? далалар Солт?ст?к Ресей мен Канадада орыны кепкен. Кейб?р арктикалы? аудандарда таулар да жи? кездесед?. Канаданы? архипелагы Баффин жер? мен Элсмир аралында те??з де?гей?нен 6000 - 8000 метр би?кт?ктег? м?зтаулар бар. Гренландияны? шы?ысы мен батысында?ы м?з шы?дар одан да би?к, аспанмен таласады. Б?л аума? к?лем? 21 млн шаршы ша?ырым.

Жер бедер?

Арктиканы? еуразиялы? б?л?г?нде ойпатты жазы?тар к?п ?шырасады. Таулы б?л?ктер? Бырранга, Орал тауыны? солт?ст?г?нен т?рады. Америкалы? б?л?г?нде аласа т?бел? таулы ?ст?рттер (200-400 м) мол. Арктикада?ы барлы? аралдар ??рлы?ты? типке жатады ж?не оларда?ы жер бедер? таулы болып келед?. Арктиканы? би?к б?л?г? – Гренландия аралыны? шы?ысында?ы Гуньберн тауы (3700 м), суда?ы е? тере? жер? 5220 м, е? ?р? су асты жотасы – Канада – С?б?р ж?не Гренландия – Еуропа ?азанш???ырлары аралы?ында?ы Ломоносов жотасы. Кен байлы?тарынан тас ж?не ?о?ыр к?м?р, лигнит, ас т?зы, т?ст? ж?не сирек металдар, сонымен ?атар оптикалы? шик?зат кездесед?.

Климаты

Климатыны? нег?зг? ерекшел?г? – жыл бойы т?мен температураны? басым болуы. ?а?тар айыны? температурасы Атлант ма?ы секторыны? о?т?ст?г?нде -3?С, орталы? б?л?г?нде -40?С, ш?лдеде о?т?ст?г?нде 10?С, орталы?ында 0?С. Жаз бен к?зде циклонды? ?рекет бай?алады. О?т?ст?г?нде к?шт? желдер (жылдамды?ы 15 м/с) жи? со?ады. Ауаны? ыл?алдылы?ы т?мен, жауын-шашын т?менг? енд?ктерден келет?н ауа массасыны? ы?палынан жауады: жылына оны? орта??ы б?л?ктер?нде 75-100 мм, о?т?ст?г?нде 300-400 мм шамасында ?ар к?й?нде ыл?ал т?сед?. К?ндер?н к?б?не т?ман басып, б?лт торлап т?рады.

Таби?аты

Мускусты б??а

??рлы?ты? б?л?г?н к?птеген ?зендер кес?п ?тед?. Олар 8-10 ай бойы ?атып жатады.Iр? ?зендер?: Лена, Индигирка, Макензи. Тундра белдем?нде к?лдер к?п. Iр?с? – Таймыр к?л?. ?ата? климат ?сер?нен м?хит суларыны? температурасы т?мен болып келед?. Жо?ар?ы ?абатты? (100-250 м дей?н) температурасы жыл бойы -1?С. Суыны? т?здылы?ы 30%. Арктиканы? сулы б?л?г?н?? к?пш?л?г?н жыл бойы ?ал?ыма м?зды?тар жап?ан. ?с?мд?ктер аз. Солт?ст?г?нде ?ына, о?т?ст?г?нде ярусты ?с?мд?ктер ?сед?. Планктонны? т?рлер? к?шт? дамы?ан. Жануарлардан: ?р? с?т?орект?лер (а? аю, морж, итбалы?), ??стар (мамы??аз, ?йректер) мекендейд?. Балы?тарыны? (майшаба?, пикша, табан) к?с?пт?к ма?ызы зор. Арктиканы игеруде Солт?ст?к те??з жолы ?лкен р?л ат?арады.

Арктика

Жер шарыны? солт?ст?к полюс ше?бер?- мен (66"33'с.е.) шектелген солт?ст?к полюст?к атырабы. О?ан Еуразия мен Солт?ст?к Америка ??рлы?тарыны? шет жа?тары, б?к?л Солт?ст?к М?зды м?хит (Норвегия те??з?н?? шы?ысы мен о?т?ст?г?нен бас?а) пен оны? барлы? аралдары (Норвегия жа?алауында?ы аралдардан ?згес?), Атлант ж?не Тыны? м?хиттарыны? солт?ст?к б?л?ктер? жатады.

Арктика ?м?р?

Эскимостар

Эскимостар (?здер?н?? атауы - инуит) этникалы? ?ауымдасты?. А?Ш, Канада, Дания, Ресей мемлекеттер?н?? солт?ст?к айма?тарын мекендейт?н халы? тобы. Суы? ?лкен?? к?не т?р?ындары б?л айма?тарды 9000 жылдан бер? мекен ет?п келед?. Оларды? ата к?с?б? - а??а шы?ып, балы? аулау. Б?ра? ?аз?рг? кезде эскимостарды? басым б?л?г? м?най кендер? мен ??рылыс саласында ж?мыс ?стейд?. Эскимостар арктикалы? айма?ты? нег?зг? хал?ы болып саналады.

Инуиттер,оларды? ?йлер?

Инуиттер - Солт?ст?к Америка мен Гренландияны? арктикалы? аума?ын мекендейт?н жерг?л?кт? т?р?ындар. Ресейд?? кей айма?тарында ?оныстан?ан эскимостар да ?Инуиттер? деген атпен танымал. ?Инуит? деген термин б?рнеше м?дениет ?к?лдер?н б?р?кт?ред?.О?ан юпиктер, инупиаттар мен Солт?ст?к Американы? алеут хал?ын жат?ызамыз. Оларды? тарихы к?рдел? ?р? ?ызы?ты, ?рт?рл? шытырман кезе?д? бастан ?ткерген.Солт?ст?к Американы? байыр?ы т?р?ындары - инуиттерд?? бай , та?ылымды д?ст?р? зерттеуге т?рарлы?. Тундрада?ы инуиттер ??рылыс материалдарын ?ажетс?нбейд?. Тал-терек ?спейт?нд?ктен , а?аштан салын?ан ?йлер жо??а т?н. Тек елд?? бас?а айма?ынан а?аш б?ренелер тасып ?келген т?р?ындар ?ана а?аш ?йлерде т?рады. Жылды? басым б?л?г?нде , ?с?ресе ?ысы? айларда тундра ?алы? ?ар?а оранады. Инуиттер осы кезде ?ар ??рсауын ??г?п, баспана жасап алады. Эскимостар заманауи ?й салу ?д?с?н ме?герген?мен , басым б?л?г? ?л? к?нге дей?н б?рнеше отбасына орта? лагерьлерде т?рады. Жаз бен ?ыс айларында ?оныстарын ?згерт?п отырады.

Арктика жануарлары

Арктика — жануарлар?а толы тамаша айма?. ?арлы айма?ты мекендейт?н хайуандарды? ?з баспанасы бар, тер?лер? - ?алы?, аяз?а то?байды. Оларды? дене т?р?ы мен м?нездер? ?рт?рл?. Те??з с?т?орект?лер? мен балы?тар Солт?ст?к м?зды м?хитта ?м?р с?ред?. Киттер, дельфиндер морждар мен итбалы?тар - Солт?ст?к поляр ше?бер?н паналайтын те??з хайуандары. Солт?ст?к б??ысы, а? аю, т?лк? жи? ?шырасады. Арктика ?ояны полярлы? ж?не таулы айма??а жа?сы бей?мделген. ??стардан крачака, а? ?аз, ?ара ?ар?а, а? кек?л?к, а? жапала? жи? ?шырасады. С?т?орект?лер ?ш?н денес? ?алыпты температурада, сал?ындатпай ?стап т?ру ?те ма?ызды. Егер дене ?ызуы к?рт т?мендеп кетсе жануарлар мерт болады. Солт?ст?к поляр белдеу? ?лемдег? е? суы? ?лке бол?анды?тан, оны мекендейт?н с?т?орект?лерд?? терес?н ?алы? т?к бас?ан. Сондай-а?, тер? астында?ы ?алы? май ?абаты да ?осымша ?уат беред?.

Шаналар

Эскимостарды? шаналары ?ар бет?мен сыр?у?а ?олайлы, же??л. Таза ауада шана тебу - ?арлы ?лкен?? т?р?ындары ?ш?н таптырмайтын серуен. Инуиттерд?? де нег?зг? к?л?г? - шаналар. Салма?ы ?те же??л бол?анды?тан о?ан жег?лген хайуандар к?л?ктк орнынан ?оз?ау ?ш?н ?иналмайды.

?с?мд?ктер

Мамыр айына дей?н жерде ?ар жататынына ?арамастан тундра ?с?мд?ктер?н?? 1700-ге жуы? т?р? ?сед?.К?н с?улес? жерге к?н шуа?ын т?гет?н аз?антай уа?ытты? ?ш?нде тамыры жерге жа?ын орналас?ан ?с?мд?ктер ?ана бойын к?тер?п, к?ктейд?. Оларды? мысалы рет?нде т?рл? ш?птер, г?лдер, м?к пен ?ына, аласа а?аштарды атау?а болады.

?ызы?ты деректер

• Инуиттер ?л? к?нге дей?н а?шылы? ж?не балы?шылы? к?с?б?мен к?нелтед?. Олар к?б?не кит аулайды.
• Арктика - а? аю мекен етет?н б?рден-б?р ??рлы?.
• Арктика крачкасы жыл сайын 35 398 ша?ырым ?ашы?ты??а ?шып кетед?.
• Мускусты б??аны? жерге жетер-жетпес ?зын ?р? ?алы? ж?н? болады.
• Карибу Арктикада ?й?р-?й?р?мен ж?ред?. Олар о?т?ст?ктег? ормандар?а жел мен ?ардан паналау ?ш?н барады.

Сырт?ы с?лтемелер

• Ellis, E. Ovibos moschatus.
• Robert G. White Large Animal Research Station М?ра?аттал?ан 13 а?панны? 2007 жылы. at the University of Alaska Fairbanks
• Alaska Zoo М?ра?аттал?ан 3 с?у?рд?? 2007 жылы.
• Alex Trebek and John Teal's Reintroduction of Muskox to Alaska М?ра?аттал?ан 3 наурызды? 2016 жылы.
• Jork Meyer, "Sex ratio in muskox skulls (Ovibos moschatus) found at East Greenland" (Geschlechterverh?ltnis bei Sch?deln des Moschusochsen (Ovibos moschatus) in Ostgr?nland) М?ра?аттал?ан 11 мамырды? 2005 жылы. Beitr?ge zur Jagd- und Wildtierforschung 29 (2004): 187-192.
• The New Student's Reference Work/Musk-Ox