文化部2015年度公务员考录专业科目考试和面试公告
Мемлекетт?к бас?ару формасы — мемлекеттiк билiк ?йымын, жо?ар?ы мемлекеттiк органдарды? ж?йесiн мiнездейт?н мемлекет формаларыны? элементтер?н?? б?р?[1].
- Бас?ару формасы, тар ма?ынада — мемлекетт?к бил?кт?? жо?ар?ы органдарыны? ?йымы дегенд? б?лд?ред?.
- Ал ау?ымды ма?ынада ал?анда, бас?ару формасы — б?л мемлекетт?? б?к?л органдарыны? ?зара ?рекет ету? ж?не ?йымдасу ?д?с?.
?к?мет т?р?н, я?ни бас?ару формасын мемлекетт?к ??рылым т?рлер?мен ж?не мемлекеттi? саяси т?ртiбiмен шатыстырмау ?ажет. Б?л ?шеу? б?р?ге отырып, б?р-б?р?н толы?тыра отырып мемлекет формасын ??райды.

Президентт?к республикалар
Аралас республикалар
Ат?арушы бил?кт?? ?ызмет?н парламент сайла?ан президент ат?аратын Парламентт?к республикалар
Ат?арушы бил?к премьер-министрд?? ?олында болатын Парламентт?к республикалар
Парламентт?к монархиялар
Дуалистт?к монархиялар
Абсолютт?к монархиялар
Б?рпартиялы? ж?йел? мемлекеттер
?скери диктатура
Бас?ару формасы мемлекетт?? келес? сипаттамаларын к?рсетед?:
- мемлекетт?? жо?ар?ы бил?к органдарыны? ??рылуын,
- ??рылымын,
- мемлекетт?к органдарды? арасында?ы ?зара ?рекет ету?нде жат?ан принциптер?н,
- жо?ар?ы бил?к пен ?атарда?ы азаматтарды арасында?ы ?зара ?арым-?атынасты? ??рылуын,
Нег?зг? бас?ару формалары
[??деу | ?айнарын ??деу]Монархия
[??деу | ?айнарын ??деу]Монархия — жо?ар?ы мемлекетт?к бил?к ?м?р бойы б?р ?ана басшыны?, я?ни, монархты? (патша, ша?, с?лтан, хан, халиф, король, император, т.б.) ?олында болатын ж?не ?рпа?тан ?рпа??а м?рагерл?кпен бер?лет?н бас?ару формасы.
Монархияны? ?згешел?г?
[??деу | ?айнарын ??деу]- Б?р ?ана адам мемлекет басшысы, ол — монарх;
- Бил?к м?рагерл?к бойынша бер?лед?;
- Монарх за??а ба?ынбайды (монархты бил?ктен аластату?а болмайды).
Монархияларды? т?рлер?
[??деу | ?айнарын ??деу]- Абсолютт?к монархия (шектеус?з) — мемлекеттег? жал?ыз жо?ар?ы орган болып табылатын монархы бар мемлекет. Б?тк?л мемлекетт?к бил?кт?? ??зырет? монархты? ?олында болады (Сауд Арабиясы, Оман, Катар). Та?ы б?р ерекше б?р т?р? теократиялы? монархия (Ватикан) болып табылады.
- Шектеул? монархия — монархтан б?лек бас?а да мемлекетт?к бас?ару органдары бар мемлекет, ал мемлекетт?к бил?к барлы? жо?ар?ы бил?к органдарына ж?ктелген, сондай-а? монархты? бил?г? белг?л? б?р арнайы д?ст?рд?? немесе Конституция акт?с?н?? нег?з?нде шектелген. ?з кезег?нде шектеул? монархия келес?дей б?л?нед?:
- Сословиел?к-?к?лд?к монархия — монархты? бил?г? белг?л? б?р сославиен?? д?ст?рлер?н?? нег?з?нде шектелет?н монархия т?р? (Ресейд?? Земский соборы[3], Испанияда?ы Кортестер) и играющих роль, как правило, совещательного органа[4]. В настоящее время подобных монархий в мире нет.
- Конституцилы? монархия — монархты? бил?г? белг?л? б?р арнайы Конституция акт?с?н?? нег?з?нде шектелген монархия. ?з кезег?нде конституциялы? монархия ек?ге б?л?нед?:
- Дуалистт?к монархия — монархты? ?олында барлы? ат?арушы бил?кт?? ??зырет? болатын, сондай-а? за? шы?ару ж?не сот ?стер?не ?к?летт?л?г? бар монархия т?р?. Б?л мемлекеттерде монархты? ?олында ?к?лд?к органдары тарату, ?абылда?алы жат?ан акт?лер?н б?зу сия?ты абсолютт? вето ???ы??а ???ылы (Иордания, Марокко).
- Парламентт?к монархия — монарх тек д?ст?рд?? ??рмет? рет?нде ж?не белг?л? ?к?летт?л?г? жо? монархы бар мемлекеттер (?лыбритания, Жапония, Дания).
Абсолютт?к монархия | Конституциялы? монархия | ||
---|---|---|---|
Дуалистт?к монархия | Парламентт?к монархия | ||
1. За? шы?ару ???ы?ы | |||
2. Ат?арушы бил?кт? ат?ару | |||
3. ?к?мет басшысын та?айындау | |||
4. ?кмет жауаапкерш?л?г? | |||
5. Парламентт? тарату ???ы?ы | |||
6. Монархты? парламент шеш?м?не вето ???ы?ы | |||
7. Т?тенше-жары?ты? за? шы?ару ???ы?ы | |||
8. Елдер |
Республика
[??деу | ?айнарын ??деу]Республика — мемлекетт?к бил?кт?? жо?ар?ы органдарын белг?л? б?р мерз?мге халы? сайлайтын, не болмаса ?к?лд?к мекемелер? ??ратын бас?ару формасы. Б?л бас?ару формасында жо?ар?ы органдар сайлаушыларды? алдында барлы? жауапкершл?кт? алады.
Республиканы? ?згешел?г?
[??деу | ?айнарын ??деу]- ?рдайым б?рнеше бил?к органдары болады, сондай-а? органдарды? арасында?ы ?к?летт?л?к жеке-жеке б?л?нед?, я?ни белг?л? орган бас?а б?р органнан т?уелс?з;
- Мемлекет басшысы — Президент;
- Бил?кт?? жо?ар?ы органдары ж?не лауазым иелер? халы? алдында жауапкерш?л?к к?теред?.
Республика т?рлер?
[??деу | ?айнарын ??деу]- Президентт?к республикалар — б?л мемлекеттерде президент парламентаризммен ?атар мемлекет ж?не ?к?мет басшысыны? ?к?летт?г?н ?оса ат?арады. ?к?метт? тарату немесе ??ру т?келеу президентт?? ?олында болып саналады, б?л жа?дайда парламент ?к?метке ?леул? ?сер тиг?зе алмайды (?аза?стан, А?Ш, Эквадор).
- Парламентт?к республикалар — б?л мемлекеттерде мемлекетт?к бас?ару бил?г?ндег? елеул? орында парламент алады. Парламент ?к?метт? ??рып, кез-келген уа?ытта тарату?а ???ылы. Б?ндай мемлекеттерд?? президенттер? елеул? ?к?летт?л?кке ие емес (Израиль, Грекия, ГФР).
- Аралас республика — б?ндай бас?ару формасы бар елдерде президентт?? ?к?летт?л?г? парламентт?? ?к?летт?л?г?мен те? д?режеде болады, сондай-а? президентт?? ?р б?р ат?ар?ан ?с?, ?к?метт? ??руы немесе таратуы м?ндетт? т?рде парламентт?? ?атысуымен ж?рг?з?лу? ?ажет[5] (Ресей, Украина, Португалия, Франция).
Парламентт?к республика | Президентт?к республика | Аралас республика | |
---|---|---|---|
1. Президент статусы | |||
2. Президентт? сайлау | |||
3. ?к?метт?? ??рылу т?рт?б? | |||
4. ?к?мет жауапкерш?л?г? | |||
5. Президентт?? за? шы?ару ???ы?ына | |||
6. Президентт?? парламент шеш?м?не вето ???ы??а ие болуы | |||
7. Президентт?? парламентт? тарату?а ???ы?ы | |||
8. Премьер-министр | |||
9. Елдер |
Та?ы ?ара?ыз
[??деу | ?айнарын ??деу]Дерекк?здер
[??деу | ?айнарын ??деу]- ↑ Чиркин В. Е. Мемлекеттану: О?улы? / В. Е. Чиркин. - М. : Юристъ, 2023. - С. 138.
- ↑ Б?л карта de facto емес, de jure бас?ару формаларын к?рсетед?.
- ↑ Ресейдег? сословиел?к-?к?лд?к монархия (орыс.). Labex.ru. Басты дерекк?з?нен м?ра?аттал?ан 3 наурыз 2022. Тексер?лд?, 29 ?араша 2008.
- ↑ Теория государства и права / Под ред. Пиголкина А.С. - Изд-во: Городец, 2024. - С. 43.
- ↑ Мелехин А. В. Мемлекет ж?не ???ы? теориясы (Теория государства и права):о?улы? / А. В. Мелехин. — М. : Маркет ДС, 2023. — Б.с. 161-163. (орыс.)
Сырт?ы с?лтемелер
[??деу | ?айнарын ??деу]- Формы правления в странах мира
- Основные, гибридные и атипичные формы правления М?ра?аттал?ан 8 с?у?рд?? 2013 жылы.
- Формы правления и государственные режимы. Курс лекций ?Государственное и муниципальное управление в зарубежных странах?
- Формы правления: понятие, виды
- Форма правления. Понятие, основные разновидности, отличительные черты, плюсы и минусы М?ра?аттал?ан 23 ?арашаны? 2013 жылы.