杨幂《谈判官》造型盘点 被赞职场穿搭指南
| Француздар | |
| фр. les Fran?ais | |
 | |
| Б?к?л халы?ты? саны | |
|---|---|
|
百度 NBA在1961-62赛季只有9个队时就打80场常规赛，这是经历史检验过的基本场次。
68,9 млн. | |
| Е? к?п тарал?ан айма?тар | |
 Франция |
67,3 млн. |
 Швейцария |
174 800 |
 А?Ш |
236 500 |
 ?лыбритания |
136 000 |
 Бельгия |
105 700 |
 Канада |
94 900 |
| Т?лдер? | |
| Д?н? | |
Француздар (фр. les Fran?ais) — роман т?лд? халы?, Францияны? нег?зг? хал?ы, саны 67,3 миллион адам (2019). Антропологиялы? жа?ынан б?ртект? емес, нег?з?нен орта-еуразиялы? раса мен ?нд?-жерортате??зд?к н?с?лд?? ?к?лдер?нен т?рады. Олар сонымен ?атар Алжир, Тунис, Марокко ж?не Мадагаскарда т?рады. Француздарды? е? ?лкен топтары Швейцарияда – 174,8 мы? адам, А?Ш-та – 136,5 мы?, ?лыбританияда – 136 мы?, Бельгияда – 105,7 мы?, Канадада – 94,9 мы? шо?ырлан?ан. Франциядан тыс француздарды? жалпы саны 1,6 миллионнан асады. (2021, Француз Республикасы Сырт?ы ?стер министрл?г?н?? деректер?).[1]
Эндоэтнонимдер?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Итальян т?л?нде – ?Francesi?; испан т?л?нде – ?Frances?; португал т?л?нде - ?Franceses?; каталан т?л?нде – ?Francesos?; румын т?л?нде - ?Francezi?; баск т?л?нде - ?Frantziar?; а?ылшын т?л?нде – ?Frenchs?; нем?с т?л?нде – ?Franzosen?; голланд т?л?нде – ?Fransen?; дат т?л?нде – ?Franskmand?; араб т?л?нде – ?????????; вьетнам т?л?нде - ?Ng??i Pháp?; ?ытай т?л?нде – ?法兰 西人?; грек т?л?нде – ?Γ?λλοι?; украин т?л?нде - ?Французи?; поляк т?л?нде – ?Francuzi?; т?ж?к т?л?нде – ?Фаронав??; Уэльс т?л?нде – валий т?л?нде ?Ffrancod?.[2]
Т?л?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Роман тобында?ы француз т?л?нде с?йлейд?. Француз т?л? - б?к?л территорияда с?йлейт?н елд?? ресми т?л?. Алайда, туризмн?? ар?асында жерг?л?кт? т?лмен ?атар ?м?р с?рет?н бас?а т?лдерд? табу?а болады, мысалы испан, португал, орыс ж?не т.б. Сонымен ?атар кейб?р облыстарды? окситан, каталон ж?не бретон т?лдер? бар. Диалект?лер: франс (Иль-де-Франс диалект?с?, ?аз?рг? француз т?л?н?? тарихи нег?з?), солт?ст?к (норманд, пикард, Бельгияда?ы валлон), батыс (анжу, галло ж?не т.б.), о?т?ст?к-батыс (пуатевин ж?не т.б.), орталы?, о?т?ст?к-шы?ыс (бургунд, франш-конте), шы?ыс(лотаринг, шампан), француз ж?не окситан т?лдер? арасында?ы аралы? орынды алатын франко-провансаль.[3]
Д?н?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Д?нге сенуш?лерд?? к?пш?л?г? — католиктер, сондай-а? кальвинист-реформаттар да бар. V-VI ??. Францияда христиан д?н? таралды.[4]
Х?Х ?асырды? ая?ында Франция нег?з?нен консервативт?, католикт?к ??ндылы?тары бар ел болды, б?ра? шамамен б?р ?асырдан кей?н ?ала хал?ы басым бола бастады, сонды?тан зайырлы к?з?арастар пайда болды. Сауалнама н?тижелер? Франция хал?ыны? шамамен ?штен б?р б?л?г? агностиктер, ал та?ы ?штен б?р? атеистер екен?н к?рсетед?. Сонымен ?атар, Францияда Еуропада?ы е? ?лкен еврей ?ауымдасты?ы орналас?ан. Франция - ?з аума?ында е? к?п м?сылмандар бар елдерд?? б?р?, шамамен 5 миллион?а жуы?.[5]
Тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]
Кез?нде Франция территориясын ?з отаны Галлдар деп ата?ан тайпалар мекендеп Парижд??, Бордоны? ж?не Тулузаны? нег?з?н ?ала?ан. Галлдар кельттер болды. Оларды? ?м?р салты ?арабайырлы??а жа?ын болды. Б?рте-б?рте галлдарды? орнына вестготтар кел?п бек?н?стер салып, ?алалар т?р?ыз?ан. Кей?н?рек гректер б?л айма?ты отарлап, ?аз?рг? Прованс аума?ын басып алды. Галлдар мен римд?ктер арасында?ы со?ыс ?за??а созылды. Б?зд?? эрамыз?а дей?нг? 2 ?асырда елд?? о?т?ст?к б?л?г? жаулап алынды. Б?к?л аума?ты кей?ннен Юлий Цезарь басып алды.
V ?асырда м?нда нем?с франктер? келд?. Король Хловис I Галлия жерлер?н б?р?кт?р?п, Парижд? астанасы деп жариялады. Сол кездег? бил?к басында?ы ?к?мет ?з позициясын ны?айту ?ш?н со?ыс жолына т?суд? ?й?арды. Б?р?нш? д?ниеж?з?л?к со?ыс к?п адамны? ?м?р?н алып, одан кей?нг? экономикалы? да?дарыс жа?дайды ?иындата т?ст?. Ек?нш? д?ниеж?з?л?к со?ыс кез?нде Франция Германия?а т?зе б?кт?, б?ра? партизанды? ?оз?алыс басталды. Со?ыстан кей?нг? жылдар Франция?а хаос ?келд?, кей?ннен НАТО-?а к?ру ж?не одан шы?у ?к?метт?? халы?пен ?арым-?атынасын ?иындатты. 1974 жылдан бастап Франция ?з?н?? б?рын?ы бедел?н ?айтару?а ?мтылып, даму жолында болды.[6]
К?с?б?
[??деу?| ?айнарын ??деу]Францияда?ы ?нерк?с?пт?к дамуды? жо?ары де?гей?не ?арамастан, ауыл шаруашылы?ы ?л? де ма?ызды р?л ат?арады. Нег?зг? саласы мал шаруашылы?ы (?р? ?ара, шош?а, ?ой, ??с), ег?нш?л?к айтарлы?тай орын алады (нег?зг? да?ылдары бидай, арпа, ж?гер?, ?ант ?ызылшасы, темек? ж?не т.б.). Д?ст?рл? ж?з?м шаруашылы?ы мен шарап жасау да дамы?ан.
Те??з балы? ж?не те??з ?н?мдер? ?нерк?с?б?, сондай-а? устрица шаруашылы?ы дамы?ан, Франция?а т?н ерекше экономикалы? сала - ?р?мш?к ?нд?р?с?.
Д?ст?рл? ?ол?нер (а?аш ою, боял?ан керамика, ш?лтер жасау) ?з?н?? ма?ызын жо?алтуда. Алайда оларды? кейб?реулер? (Лион ж?бек фабрикалары, Севр фарфоры, Канн ма?ында?ы Грасс парфюмерия ?нерк?с?б?, т.б.) ?нерк?с?п салаларына айналып, ?лемге ?йг?л? болуда.[7]
Т?рмыс салты
[??деу?| ?айнарын ??деу]Елд? мекендер? мен д?ст?рл? баспаналары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Француздарды? к?пш?л?г? (адам саны 20 — 30 мы?) ша?ын ?алаларда ?м?р с?ред?. М?ндай ?алаларда орта?асырлы? баспана жоспары са?тал?ан. ?рб?р ауданда жер жа?дайына байланысты б?рнеше ?абат ?йлер салынды.
Ауылды? елд? мекендер арасында б?рнеше онда?ан немесе ж?здеген т?р?ындары бар ша?ын ауылдар немесе 5-10 шаруашылы?тан т?ратын ?те к?шкене ауылдар басым. Шаруа ?ожалы?тары да бар. Елд? мекенн?? орналасуы нег?з?нен сызы?ты. Д?ст?рл? ауылды? т?р?ын ?йлерд?? орналасу принцип? бойынша б?рнеше т?рлер? бар. Нег?зг? т?р? - а?аш ?а??ада?ы б?р ?абатты тас немесе саман ?йлер, м?нда т?р?ын ?й-жайлар мен о?ан ?ргелес т?р?ан ?оралар, д??г?ршектер, сарайлар мен шарап ?оймалары б?р шатырды? астында б?р?кт?р?лген.
Солт?ст?к ж?не Орталы? Францияны? еск? ?йлер?н?? т?к т?бес? шифермен, плиткамен, Солт?ст?к-Шы?ыс Францияны?, Париж айма?ыны?, Пикардия мен Фландерияны? кешендер?нде т?р?ын ?йлер мен шаруашылы? ??рылыстары ортасында ??ды? немесе то?аны бар ауламен ?оршал?ан. Таулы айма?тарда (Альп?, Пиреней) альп?л?к ?й т?р? ке? тара?ан – ек? немесе ?ш ?абатты, т?менг? тас еден? ж?не жо?ар?ы б?рене еден? бар. Францияны? о?т?ст?г?нде (Аквитания, Рона ж?не Соны а??арлары, Корсика аралы) т?мен та?тайшалы шатырлар, тастан немесе саманнан жасал?ан ша?ын ек? ?абатты ?йлер т?н, ек?нш? ?абат т?р?ын ?й, кейде а?аштан жасал?ан, галереясы бар, о?ан сырт?ы тас баспалда?пен жетед?.
Шаруа ?й? ?детте ас ?й мен асхана ?ызмет?н ат?аратын жалпы б?лмеден ж?не б?р немесе ек? жатын б?лмеден т?рды. Отбасылылар ?абыр?а жанында?ы оша?ы бар жалпы б?лмеде шо?ырлан?ан. Онда?ы шойын ?шта?анда тама? дайындалып, оны? алдында?ы с?релерде ас ?й ыдыстары са?талатын.[8]
Д?ст?рл? ки?мдер?
[??деу?| ?айнарын ??деу]XIX ?асырда бол?ан д?ст?рл? ерлер костюм?н?? нег?зг? б?л?ктер?: шалбар, леггинстер, к?йлек, жилет ж?не к?рте, мойын орамал.
Х?Х ?асырды? ортасына дей?н (шамамен 30-шы жылдар?а дей?н) шаруалар т?зеге дей?н жетет?н шалбар киген, олар ш?лы?тармен, ?детте т?зе астына к?к немесе ?ызыл ж?ннен жасал?ан гетралармен байлан?ан. Гетралар к?б?несе шалбармен б?рдей материалдан т?г?лген. 1830 жылдары ?зын, тар шалбар ?олданыс?а енд?. К?йлект?? бастап?ыда ек? жа?асы болды, ол бастап?ыда ек? баумен бек?лд?, кей?н?рек жа?а мен манжеттер т?ймелермен бек?т?ле бастады. К?йлект?? жа?асы ?детте мойын орамалмен жабыл?ан. Олар ?детте ашы? т?ст?, жабы?, ек? ?атар металл т?ймелер? бар кеудеше кид?. Пиджакты? ?ст?не ?ыс?а, белден с?л т?мен к?рте киет?н.
XVIII ?асырды? ая?ында, алдымен елд?? солт?ст?г?нде, кей?н?рек барлы? жерде блузка ?олданыс?а енд?. Б?л жамбасты? ортасына дей?н жетет?н, т?к к?йлек. Оны к?ртеше ?ст?не киген. Блуза бастап?ыда шаруалар ?ш?н мерекел?к ки?м болды. Х?Х ?асырды? ая?ы мен ХХ ?асырды? басында блузка б?рт?ндеп ж?мыс ки?м?не айналды. XVIII ?асырда?ы француз шаруасыны? бас ки?м? треуголка, XIX ?асырды? басында оны ?ыста ки?зден, жазда сабаннан жасал?ан ке? жиектер? бар д??гелек ?алпа? ауыстырды. Жа?алау т?р?ындары (Нормандия) ж?ннен жасал?ан ?алпа? (колпак) киген. Б?л бас ки?мн?? п?ш?н? ?йг?л? Фригия ?алпа?шасына ??сайды.
?йелдер костюм? ж?л?нш?кт?? ортасына дей?н созылатын б?ктемелер? бар ке? белдемшеден, ке? ?зын же?д? жемп?рден т?рды. Белге белдемшеден ?ыс?а алжап?ыш та?ылды. Иы?ына шарф немесе орамал жамылып, оларды? ?штары кеудеге байланды. Шаруа ?йел?н?? бас ки?м? — чепец, оны ?йде де, к?шеде де киет?н, ?ажет бол?ан жа?дайда ?ст?не ?ст?не орамал немесе бас ки?м киет?н.
?лтты? ки?мдер?н кию Х?Х ?асырдан бастап то?татыла бастады. ?аз?рг? кезде ?лтты? ки?мдер?н к?б?не мерекел?к ба?дарламалар?а ?атысушылар ?ана киген.[9]
Д?ст?рл? та?амдары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Д?ст?рл? та?амдарына сиыр, шош?а, балы? еттер? ?осылады. Та?ам?а к?к?н?с пен пияз сорпалары (?детте пюре), ?уырыл?ан картоп ?осыл?ан бифштекстер (сиыр ет?нен жасал?ан, ауылдарда шош?а ет?нен к?птеген та?амдар жасалады), ?рт?рл? т?зды?тар ?осыл?ан ?ой ет?нен жасал?ан б??тырыл?ан ет, ветчина ?осыл?ан омлет, са?ырау??ла?тар (трюфельдер мен шампиньондар) ж?не бас?а да д?мдеу?штер, балы? та?амдары, к?к?н?с, жем?с-жидек, шарап к?п пайдаланылады.
С?т ?н?мдер?нен ?р?мш?к жасайды. ?лтты? та?амдарына сан алуан д?мдег?ш ?с?мд?ктер ?осады. Француздар ?р?мш?ктер с?рыптарыны? т?рл?л?г?мен де танымал (француздар бас?а еуропалы? елдерге ?ара?анда бас?а с?т ?н?мдер?н аз т?тынады).
Француз тама?ы айма?тар арасында?ы ?лкен айырмашылы??а ие. Прованста з?йт?н мен балы? болса, Нормандияда – крептер мен май жетекш? орында т?р. Француз м?з?р? нег?зг?, же??л тама?, десерт. Шарап мейрам к?ндер? ?стел ?ст?нде ?р дайым болады, к?б?несе оны к?ндел?кт? к?н? тама? ?шкенде де к?руге болады. Шарап жасауды? д?ст?рл? орталы?тары Жиронда б?л?м? ж?не Бургундия ж?не Шампан айма?тары болып табылады. Француздар к?ркетауы?, тауы?, ?йрек, мысыр тауы?ыны? ет?н жа?сы к?ред?, ал еттерден шош?а, сиыр ж?не ?ой ет?н жа?сы к?ред?. ?оян ет?н Францияда рагу т?р?нде, ?ш?не турама салын?ан ж?не б??тырыл?ан т?рде беред?. Ал десертке француздар?а торт, балм?зда?, профитроли, т?тт? пряниктер, б?л?штер, ??йма?тар, жем?с салаттары, мусстар, суфле ж?не т.б. ?найды.
Ауылдарда?ы тама?тану режим? к?б?несе ауыл ж?мысыны? маусымы мен сипатына байланысты, ал ?ала т?р?ындары д?ст?рл? та??ы асты (кофе, тосттар немесе сары май, джем, бал ?осыл?ан то?аштар), ек?нш? та??ы асты (к?к?н?стер ?осыл?ан ет та?амы, же??л та?амдар, десерт ?осыл?ан кофе) ж?не кеш т?ск? асты ?ата? са?тайды.[10]
Фольклоры
[??деу?| ?айнарын ??деу]
Француз фольклорыны? бай тарихы бар ж?не Франция тарихымен ты?ыз байланысты. Ол сан ?асырлар бойы елде бол?ан м?дени-?леуметт?к ?згер?стерд? к?рсетед?. Онда француз хал?ыны? ?алыптасуына ?сер еткен ?рт?рл? м?дениеттерд?? элементтер? бар. Француз фольклорыны? е? танымал жанрларыны? б?р? - ертег?лер. Олар батырларды? шытырман о?и?алары, з?лым к?штермен к?рес? ж?не оларды же?ген? туралы ??г?мелейд?. Е? танымал ертег?лерд?? кейб?р? ?Золушка?, ??ызыл телпек? ж?не ??й?ыда?ы ару?.
Француз фольклорыны? та?ы б?р ке? тара?ан жанры – ?ндер. Оларда махаббат, со?ыс, е?бек, т.б. сия?ты адам ?м?р?н?? т?рл? ?ырлары бейнеленген. Б?л ?ндерд?? к?пш?л?г? классика?а айналып, ?л? к?нге дей?н концерттер мен фестивальдерде орындалып ж?р. Би де француз фольклорыны? ма?ызды б?л?г? болып табылады. Олар халы?ты? м?дени д?ст?рлер? мен ?дет-??рыптарын к?рсетед?. Е? танымал билерд?? кейб?р? - кадриль, вальс ж?не полька. Сонымен ?атар, француз фольклорында таби?атта?ы ?рт?рл? заттар мен ??былыстарды? пайда болуы туралы к?птеген а?ыздар мен мифтер бар. Б?л а?ыздар мен мифтер ?дебиет пен ?нерде жи? ?олданылады.[11]
?аза?станда?ы француздар
[??деу?| ?айнарын ??деу]1989 жыл?ы халы? сана?ыны? деректер? бойынша КСРО-да 701 француз болды, оны? ?ш?нде ?аза?станда – 33 адам т?рды: ?ара?анды облысы мен Алматы ?аласында – 10 адам, Талды?ор?ан облысында – 6 адам, ?останай облысында – 2 адам, Алматы мен Семей ?алаларында – 1 адамнан болды. ?аза?станда?ы француздар саныны? жалпы динамикасы мынадай:
- 1970 ж. – 70,
- 1979 ж. – 56,
- 1989 ж. – 32,
- 1999 ж. – 31,
- 2009 ж. - 73 адам.[12]
Дерекк?здер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ↑ Француздар. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Француздар - Fran?ais. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Э.Д. С?лейменова, Д.Х. А?анова, Н.Ж. Шаймерденова ??аза?стан т?лдер?: ?леуметт?к лингвистика аны?тамалы?ы? — ?Издательство Золотая Книга? ЖШС, 2020. — Б. 218. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- ↑ ЭТНОСАЯСИ С?ЗД?К ?аза?стан этносаясаты мен т?ж?рибес?н?? терминдер? мен ??ымдары — Н?р-С?лтан, 2020. — Б. 168. — 193 б. — ISBN 978-601-287-224-8.
- ↑ ?деттег? француздар - олар ?андай?. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Француздар - планетада?ы е? шы?армашылы? адамдар. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ ?лем халы?тары/Француздар. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Арзаканян М.Ц. Француздар. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Францияны? ?лтты? ки?м?. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ В.А.Тишков Д?ние ж?з?ндег? халы?тар мен д?ндер. Энциклопедия. — Москва: ?лкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 585. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Француз фольклоры: ?асырларда?ы тарих пен м?дениетт?? к?р?н?с?. Тексер?лд?, 25 наурыз 2025.
- ↑ Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./??раст.?.Жандыбаев., Г.Егеубаева ?аза?стан хал?ы. Энциклопедия — Алматы: ??аза? энциклопедиясы?, 2016. — Б. 425. — ISBN 978-601-7472-88-7.
